ตโยธัมมชาดก ชาดกว่าผู้มีธรรม ๓ ประการ(๒)
พ่อลิงถึงกับเจ็บปวดรวดร้าวไปทั้งตัว ราวกับกระดูกจะแตกหักไปเสียเดี๋ยวนั้น มันเกิดสังหรณ์ใจว่า ต่อไปลูกลิงตัวนี้จะต้องฆ่ามันแน่ มันจึงรีบคลายวงแขนออก เปลี่ยนแผนใหม่ทันที โดยกล่าวแก่ลูกอย่างชื่นชมว่า
“ลูกรัก พ่อทดลองกำลังของเจ้าดูแล้ว เห็นว่ากำลังวังชาเจ้าแข็งแรงดีเหลือเกิน สมควรจะได้รับตำแหน่งจ่าฝูงแทนพ่อ เดี๋ยวนี้พ่อก็แก่แล้ว จะได้พักผ่อนเสียที”
พ่อลิงสรรเสริญเยินยอลูกของตนอีกมากมาย พร้อมทั้งกล่าวว่า
“พ่อ จะทำพิธีต้อนรับเจ้าให้อย่างเอิกเกริก และจะแต่งตั้งให้เจ้าเป็นหัวหน้าคุมฝูงลิงเสียเลยในวันนี้ แต่การที่เจ้าจะคุมบริวารได้นั้น เจ้าจะต้องไปเก็บดอกกุมุท ๓ ดอก ดอกอุบล ๓ ดอก และปทุมอีก ๕ ดอก ที่กำลังบานจากสระใหญ่ข้างหน้าโน้น มาใช้ในพิธีให้ครบเสียก่อน”
ลูกลิงรับคำ แล้วรีบไปที่สระน้ำนั้นทันที แต่ด้วยนิสัยช่างสังเกต จึงไม่ด่วนผลีผลามลงไปเก็บดอกบัวในสระ ลูกลิงเดินสำรวจดูรอบๆ ของสระก่อน ก็เห็นว่า ที่บริเวณรอบๆ สระนั้น มีแต่รอยเท้าสัตว์เดินลงไปในสระ ไม่มีรอยเดินขึ้นเลย จึงคิดว่า ในสระนี้ต้องมีผีเสื้อน้ำอาศัยอยู่แน่นอน ลูกลิงคิดว่า
“พ่อของเราฆ่า เราไม่ได้ จึงลวงเรามาให้ผีเสื้อน้ำฆ่า เราจะไม่ลงไปในสระ ให้เป็นเหยื่อของผีเสื้อน้ำหรอก แต่เราก็จะเก็บดอกบัวให้ได้!!!…”
ลูก ลิงคิดพลางเดินพลาง เพื่อหาส่วนที่แคบที่สุดของสระ เมื่อพบแล้ว ลูกลิงกระโดดขึ้นไปบนกิ่งไม้ แล้วเหวี่ยงตัวข้ามสระไปอีกฝั่งหนึ่ง ในขณะเดียวกันก็ฉวยดอกบัวในสระติดมือไปอีก ๒ ดอกด้วย
ลูกลิงเก็บดอกบัวด้วยวิธีนี้ จนกระทั่งได้ดอกบัวกองเต็มไปทั้งสองฝั่ง จากนั้นก็รวบรวมมากองรวมไว้ด้วยกัน
ฝ่ายผีเสื้อน้ำซึ่งอาศัยอยู่ในสระ เห็นความฉลาดของลูกลิงก็นึกสรรเสริญอยู่ในใจ และคิดต่อไปว่า
“…ผู้มีสติปัญญาฉลาดหลักแหลม ดังอัจฉริยบุรุษเช่นนี้ เรายังไม่เคยพบเห็นมาก่อนเลยในชีวิต น่าที่จะขึ้นไปสนทนาวิสาสะด้วยสักครั้ง..”
คิดแล้วจึงโผล่ขึ้นจากสระน้ำ ตรงเข้าไปหาลูกลิงแล้วกล่าวสรรเสริญว่า
“ท่าน ผู้เจริญ ในโลกนี้บุคคลใดมีธรรม ๓ ประการ คือ ทักขิยะ ความเพียรอันมั่นคง สุริยะ ความกล้าหาญ และปัญญา คือความฉลาดรอบรู้ในอุบาย บุคคลผู้นั้น ย่อมล่วงพ้นศัตรูได้ ชะรอยท่านจะมีธรรมเหล่านี้อยู่อย่างครบถ้วน น่าสรรเสริญจริงๆ”
ผีเสื้อน้ำกล่าวชมเชยลูกลิง แล้วถามต่อไปว่า
“ท่านวานรผู้เป็นใหญ่ ท่านเก็บดอกบัวเหล่านี้ไปทำไมหรือ?”
“พ่อของเราจะแต่งตั้งเราเป็นจ่าฝูงลิงทั้งหลาย จึงให้เรามาเก็บดอกบัวนี้ไป” ลูกลิงตอบ พร้อมกับลงจะเก็บดอกบัว
“เดี๋ยวก่อนท่าน!!” ผีเสื้อน้ำร้องห้าม
“ผู้มีปัญญาอย่างท่าน อย่างต้องหอบดอกบัวเหล่านี้เองเลย ข้าจะช่วยหอบไปส่งให้”
ว่าแล้วผีเสื้อน้ำก็หอบดอกบัวตามหลังลูกลิงไป
ลิง จ่าฝูงผู้เป็นพ่อ เห็นลูกลิงเดินมาแต่ไกล ซ้ำยังมีผีเสื้อน้ำหอบดอกบัวตามหลังมาอีกด้วย มันตกใจมาก คิดว่า ลูกลิงจะชักนำผีเสื้อน้ำมาฆ่าตน ด้วยความหวาดกลัวถึงขีดสุด มันถึงกับหัวใจแตกสลายสิ้นชีวิตลงในทันทีนั้นเอง
บรรดาลิงที่เป็น บริวารทั้งหมด เห็นเหตุการณ์โดยตลอด จึงต่างพากันชื่นชมในคุณสมบัติอันเลิศล้ำของลูกลิง แล้วพร้อมใจกันยกย่อง แต่งตั้งให้เป็นจ่าฝูงของพวกตนสืบต่อไป
ประชุมชาดก
พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงแสดง ตโยธัมมชาดก จบแล้ว ทรงประชุมชาดกว่า
ลิงจ่าฝูงผู้เป็นพ่อ ได้มาเป็นพระเทวทัต
ลูกลิง ได้มาเป็นพระองค์เอง
ข้อคิดจากชาดก
๑.วิสัย แม่โดยทั่วไป ไม่ว่าคนหรือสัตว์ ย่อมรักลูกยิ่งกว่าชีวิต เพียงเริ่มรู้ว่าลูกถือกำเนิดในครรภ์ แม้ไม่ทันได้เห็นหน้า ก็ตั้งใจทะนุถนอมด้วยความรัก
ดังนั้น ผู้เป็นลูกทุกคนจึงควรคิดถึงบุญคุณของแม่ให้มาก และคิดตอบแทนคุณท่านให้เต็มที่ อย่ารอเวลา ถึงแม้จะยังเป็นเด็ก ไม่สามารถทดแทนบุญคุณท่านได้เต็มที่ อย่างน้อยที่สุด ก็อย่าทำความเสื่อมเสียให้ท่านช้ำใจ
๒. ในยุคใดที่โลกขาดคุณธรรมความดี ขาดความกตัญญูกตเวทีโดยสิ้นเชิงแล้ว ในยุคนั้น คนจะมีสภาพไม่ต่างกับสัตว์เดียรัจฉาน ในที่สุดก็เกิดสงครามฆ่าล้างโลกกัน
ชาดกเรื่องนี้เป็นอุทาหรณ์สอนใจ ให้ตระหนักถึงคุณธรรม ความกตัญญูกตเวที มนุษย์สมัยนี้มีบางพวกเริ่มเข่นฆ่ากันในระหว่าง พ่อ แม่ ลูก จะด้วยเหตุผลใดก็ตาม ย่อมเป็นสัญญาณเตือนให้ระลึกว่า ประวัติศาสตร์โลกอาจซ้ำรอยได้
๓. คนที่มีคุณธรรมล้ำเลิศ คือ มีความเพียร ขยันขันแข็ง มีความกล้าหาญ และมีสติปัญญาฉลาดหลักแหลม ย่อมหาเพื่อนได้ไม่ยาก แม้คนที่เคยเป็นศัตรู ก็อยากกลับใจมาเป็นมิตร
๔. คนอันธพาล เป็นนักเลง เกเรไปเรื่อยๆ ถึงแม้โชคดี ไม่มีใครทำร้าย สักวันหนึ่งก็ต้องตายเพราะเหลี่ยมคมของตนเอง ดังสุภาษิตที่ว่า “ให้ทุกข์แก่ท่าน ทุกข์นั้นถึงตัว”
