อารมณ์ก่อนตายของคนเราจะปรากฏภาพนิมิตให้เห็นความชั่วและความดี
กาลเมื่อสัตว์ทั้งหลายใกล้จะถึงแก่มรณะเข้าไป สู้แดนมฤตยู แล้วจะไปเกิดอยู่ในโลกอื่นต่อไปนั้นในมรณาสันนวิธี คือวิถีจิตใกล้จะตาย ย่อมมีอารมณ์ 3 ประการ ปรากฏเป็นอารมณ์แห่งปฏิสนธิจิตก่อน ดังต่อไปนี้
กรรมารมณ์ ได้แก่ กรรมที่ตนเคยกระทำไว้แต่ก่อน ๆ มาปรากฏให้ระลึกขึ้นได้ ในขณะที่กำลังร่อแร่จะตายไปในพริบตานี้ ถ้าเป็ผู้มีบาปเคยทำกุศลกรรมไว้ในขณะนี้จะปรากฏเป็นภาพให้เห็นชัดเจนในมโน ทวาร เช่น ตนเคยฆ่าคนไว้ ภาพที่จนฆ่าคนก็มาปรากฏ คนเคยเตะ ถีบ ด่าว่า พ่อแม่เอาไว้ หรือเป็นคนติดเหล้าดื่มสุราเป็นประจำ เคยทำอทินนาทานลักขโมย เคยประพฤติกามมิจฉา นอกใจสามี ภรรยา เอาไว้ ก็จะปรากฏเป็นภาพให้เห็นชัดเจนอย่างที่ตัวทำไว้ไม่ผิดเพี้ยน เมื่อดับจิตตายลงก็น้อมนำไปเกิดในทุคติภูมิ เช่น โลกนรก หากว่าตนเคยทำกุศลกรรมไว้ก็จะเห็นภาพของตัวเองกำลังกระทำสิ่งต่าง ๆ อย่างชัดเจน ทำให้ใจคอชุ่มชื่นก็จะน้อมนำไปเกิดในสุคติ
กรรมารมณ์ ได้แก่ กรรมที่ตนเคยกระทำไว้แต่ก่อน ๆ มาปรากฏให้ระลึกขึ้นได้ ในขณะที่กำลังร่อแร่จะตายไปในพริบตานี้ ถ้าเป็ผู้มีบาปเคยทำกุศลกรรมไว้ในขณะนี้จะปรากฏเป็นภาพให้เห็นชัดเจนในมโน ทวาร เช่น ตนเคยฆ่าคนไว้ ภาพที่จนฆ่าคนก็มาปรากฏ คนเคยเตะ ถีบ ด่าว่า พ่อแม่เอาไว้ หรือเป็นคนติดเหล้าดื่มสุราเป็นประจำ เคยทำอทินนาทานลักขโมย เคยประพฤติกามมิจฉา นอกใจสามี ภรรยา เอาไว้ ก็จะปรากฏเป็นภาพให้เห็นชัดเจนอย่างที่ตัวทำไว้ไม่ผิดเพี้ยน เมื่อดับจิตตายลงก็น้อมนำไปเกิดในทุคติภูมิ เช่น โลกนรก หากว่าตนเคยทำกุศลกรรมไว้ก็จะเห็นภาพของตัวเองกำลังกระทำสิ่งต่าง ๆ อย่างชัดเจน ทำให้ใจคอชุ่มชื่นก็จะน้อมนำไปเกิดในสุคติ
กรรมนิมิตตารมณ์ ได้แก่ อุปกรณ์ของการกระทำในอดีตมาปรากฏให้เห็น เช่นทำปาณาติบาต ฆ่าสัตว์ ฆ่าคน ต้องมีดาบ ปืน หรือ ทำบุญทำทานก็มีอาหารในขณะจะดับจิตจะมองเห็นภาพนั้น ๆ อย่างชัดเจน
คตินิมิตตารมณ์ ได้แก่ นิมิตต่าง ๆ อันบ่งบอกถึงคติของโลกที่ตนจะต้องไปเกิดในเวลาที่ดับจิตไปแล้ว ส่วนมากเป็นภาพที่ตนไม่เคยเห็นทั้งสิ้น แบ่งเป็นประเภทได้ดังนี้
ถ้าจะเกิดในโลกนรก เมื่อจะขาดใจตายนั้น ย่อมเห็นเป็นเปลวไฟร้อนระอุ เห็นหม้อเหล็กแดง เห็นไม้งิ้วหนามเหล็ก เห็นฝูงผีปีศาจบางทีเห็นเป็นแร้งกากำลังจะมาฉีกกัดเลือดเนื้อของตัวเอง ทำให้มีความตกใจ สะดุ้งกลัว ใจสั่นระรัว ถ้าส่งเสียงได้ในขณะนี้ ก็จะร้องโวยวายให้คนช่วย นิมิตนี้ชี้ว่า เขาผู้นั้นต้องตกนรกแน่นอน
ถ้าผู้นั้นจะไปเกิดเป็นเปรต อสุรกาย ย่อมเห็นคตินิมิตเป็นหุบเขาหรือถ้ำอันมืดมิดรู้สึกหิวโหยอาหารและกระหายน้ำ เป็นกำลัง หรือเห็นเปรต อสุรกาย มีร่างใหญ่โตน่าเกลียดน่ากลัว เนื้อสกปรกรุงรัง นิมิตนี้ชี้ว่า เขาผู้นั้นจะได้ไปเป็นเปรตแน่นอน
ถ้าผู้นั้นจะไปเกิดเป็นสัตว์เดรัจฉาน ย่อมเห็นคตินิมิตเป็นทุ่งหญ้า ป่าไม้ เชิงเขา บางทีก็เห็นโค กระบือ หมู หมา เป็ด ไก่ นก ไส้เดือน เป็นต้น นิมิตนี้ชี้ว่า เขาผู้นั้นจะได้บังเกิดเป็นสัตว์เดรัจฉาน
ถ้าผู้ที่นั้นจะได้บังเกิดเป็นมนุษย์ในโลกนี้อีก จะเห็นก้อนเนื้อเล็ก ๆ อยู่ในครรภ์มารดา ปรากฏเห็นภาพชัดเจนแจ่มใส
ถ้าผู้นั้นจะได้ไปเกิดเป็นเทพบุตร ธิดา ในสวรรคเทวโลกเขาย่อมเห็นคตินิมิตเป็นทิพยวิมาน เห็นปราสาทราชวังอันสวยงาม เขาจะหลับตายอย่างสุขสงบ
