ทศชาติชาดก
เรื่อง มโหสถบัณฑิต ผู้ยิ่งด้วยปัญญาบารมี ตอนที่ 56
จากตอนที่แล้ว พระเจ้าวิเทหราชทรงเห็นว่า บัณฑิตทั้ง ๕ ต่างก็จนแต้มด้วยกันทั้งหมด ไม่อาจแก้ปัญหานั้นได้ จึงประทานโอกาสเลื่อนเวลาออกไปอีกหนึ่งราตรี เหล่าราชบัณฑิตทั้งหมด จึงพากันถวายบังคมพระราชาแยกย้ายกันเดินออกจากท้องพระโรง
ส่วนมโหสถนั้นคิดอยู่ว่า พระราชาคงได้ทรงเห็นอะไรมาเป็นแน่ จึงตรงไปเข้าเฝ้าพระนางอุทุมพรเทวีเพื่อทูลถามพระนาง ส่วนพระนางอุทุมพรเทวีทรงนึกอยู่ครู่หนึ่ง แล้วก็ตรัสตอบมโหสถว่า “เมื่อวานนี้พี่เห็นพระองค์ประทับยืนอยู่ที่ช่องพระแกลตรงเฉลียงหน้ามุขอยู่นานทีเดียว”
มโหสถได้ฟังดังนั้นก็ดีใจ รีบถวายบังคมลา แล้วออกไปยืนอยู่ที่เฉลียงหน้ามุขตรงบริเวณช่องพระแกลตามที่พระนางตรัสเล่า มองผ่านทางช่องพระแกลออกไป จึงได้พบกับเงื่อนงำแห่งปริศนานั้น คือมโหสถได้เห็นแพะกับสุนัขอาศัยอยู่ที่ริมผนังพระมหาปราสาท สัตว์ทั้งสองดูช่างสนิทสนมกลมเกลียวกันยิ่งนัก คือเจ้าสุนัขได้ไปคาบหญ้าจากโรงช้างมามอบให้แพะ ส่วนเจ้าแพะก็ไปคาบเนื้อจากห้องทำครัวของพระราชามาตอบแทนสุนัขเช่นกัน
มโหสถเฝ้าสังเกตดูอยู่ครู่ใหญ่ ก็คาดการณ์ความเป็นมาระหว่างแพะกับสุนัขได้ทะลุปรุโปร่งเช่นเดียวกับที่พระราชาได้ทรงเห็นตั้งแต่แรก ปัญหาที่พระราชาทรงถามก็กระจ่างแจ้งในที่นั้นเอง ครั้นเห็นกระจ่างในข้อปริศนานั้นแล้ว จึงรีบกลับคืนสู่เคหสถานของตนด้วยความเบิกบานใจ ขณะที่อาจารย์ปุกกุสะ อาจารย์กามินทะ และอาจารย์เทวินทะ แม้นจะกลับไปนั่งคิดนอนคิดกันเป็นการใหญ่ ขบคิดเท่าไรๆ ก็ยังมองไม่เห็นคำตอบ จึงชักหวั่นใจด้วยเกรงจะถูกขับไล่ออกจากแคว้นมิถิลาจริงๆ ในที่สุดจึงพากันไปปรึกษาท่านเสนกะผู้เป็นผู้นำคณะ โดยหวังว่าอาจารย์เสนกะจะเป็นที่พึ่งของพวกตนได้ แต่แล้วราชบัณฑิตทั้งสามก็ต้องพบกับความผิดหวังอีกครั้ง เมื่ออาจารย์เสนกะกล้ายอมรับตรงๆ ว่า แม้นตนก็ยังคิดไม่ตกเช่นกัน
แต่ถึงกระนั้นอาจารย์เสนกะก็ยังมีแก่ใจ ปลุกปลอบให้ทุกคนอุ่นใจว่า “พวกท่านอย่าเป็นทุกข์ร้อนกันไปเลย อันที่จริง ข้าพเจ้ารู้ตั้งแต่แรกแล้วล่ะว่าปัญหาข้อนี้เกินกำลังของพวกเรา อย่างพวกเราน่ะ ไม่มีทางที่จะแก้ปัญหานี้ได้หรอก แต่มีคนเดียวเท่านั้นที่สามารถจะแก้ได้” “ใครกันท่านอาจารย์” เหล่าบัณฑิตทั้งสามถามขึ้นพร้อมกัน “จะใครกัน ถ้าไม่ใช่มโหสถบัณฑิต ข้าพเจ้ามั่นใจว่า บัดนี้มโหสถจักต้องมีคำตอบแล้วอย่างแน่นอน ไป..พวกเรา ไปหา มโหสถกันเถิด รับรองคราวนี้พวกเราไม่ผิดหวังแน่”
อาจารย์ปุกกุสะรีบค้านขึ้นว่า “ท่านอาจารย์ ก่อนนี้เราเป็นฝ่ายขัดขวางมโหสถเรื่อยมา แต่ครั้นหมดท่า กลับต้องไปขอพึ่งพาอาศัยปัญญาของมโหสถ ฟังดูก็น่าละอายอยู่นะ”
“พวกท่านนี่ อายไม่เข้าเรื่อง” ท่านเสนกะแย้ง “ขืนอายสิ จะได้สิ้นเนื้อประดาตัว หากพวกท่านมัวถือเอาเรื่องเล็กๆน้อยๆ มากางกั้นหนทางรอดของตนแล้วล่ะก็ ไม่ช้าหรอก จะถึงคราวล่มจมไปตามๆ กัน แม้แต่แผ่นดินก็จะไม่มีให้อยู่”บัณฑิตทั้งสามเห็นว่าท่านเสนกะกล้ายืนยันหนักแน่น กอปรกับพวกตนก็ยังหวงยศหวงตำแหน่งอยู่ ในที่สุดจึงเห็นคล้อยตามคำของท่านเสนกะ ตัดสินใจตามไปถึงเรือนของโหสถบัณฑิต
ฝ่ายมโหสถบัณฑิตครั้นทราบว่าอาจารย์ทั้ง ๔ พากันมาหาตน ก็มั่นใจว่าคงมิใช่เรื่องอื่น นอกเสียจากเรื่องปริศนาที่พระราชาตรัสถาม มโหสถจึงออกมาต้อนรับอาจารย์ทั้ง ๔ ตามมารยาทของเจ้าของเรือน
ครั้นแล้วท่านเสนกะก็ถามมโหสถทันทีว่า “พ่อบัณฑิต ก็ปริศนาที่พระราชาตรัสถามเมื่อเช้านี้ พ่อคิดได้หรือยัง”
“แน่นอนสิท่านอาจารย์ ปัญหานี้กระผมแทงตลอดแล้ว หากกระผมคิดไม่ได้ ท่านคิดว่าใครเล่าจะคิดได้อีก” เสียงมโหสถประกาศก้องกังวาน “พวกเราตระหนักในข้อนี้ดี ว่ามีแต่พ่อมโหสถเท่านั้น ที่จะสามารถจะตอบปริศนานี้ได้” ท่านเสนกะออกปากชื่นชมมโหสถ ซึ่งเท่ากับสารภาพโดยอ้อมว่าพวกตนยังอับจนหนทาง
ครั้นแล้วจึงเอ่ยปากขอร้องมโหสถว่า “ถ้ากระนั้น พ่อบัณฑิตกรุณาบอกแก่พวกเราบ้างเถิด”
มโหสถบัณฑิตนิ่งคิดอยู่ครู่หนึ่ง ใคร่ครวญอยู่ว่า “หากเราไม่บอก อาจารย์ทั้ง ๔ ก็คงไม่แคล้วต้องถูกพระราชากริ้ว ในที่สุดก็จักถูกขับออกจากแว่นแคว้น เอาเถิด อย่าให้พวกเขาต้องถึงกับย่อยยับเลย เราจักบอกคำตอบให้สักครั้งเพื่ออนุเคราะห์แก่เขา”
ครั้นตกลงใจเช่นนี้แล้ว มโหสถจึงผูกคาถาขึ้น ๔ บท ซึ่งแต่ละบทมีเนื้อความต่างกัน ครั้นแล้วก็ให้อาจารย์เหล่านั้น เรียนคาถานั้นคนละบท โดยให้ถือปฏิบัติตามประเพณีนิยม คือ ไม่ว่าผู้เรียนจะอยู่ในวัยใดหรือฐานะใดก็ตาม จักต้องแสดงความเคารพต่อครูผู้สอน อาจารย์เหล่านั้นก็ตอบตกลง ยอมลดตัวนั่งลงบนอาสนะที่ต่ำกว่า พร้อมกับประนมมือน้อมรับคาถานั้นอย่างตั้งใจ
เมื่อกล่าวคาถาจบลง มโหสถก็กำชับทิ้งท้ายว่า “ในเวลาที่พระราชาทรงมีพระราชปุจฉา พวกท่านก็พึงกล่าวคาถานี้ไปตามที่ข้าพเจ้าบอกเถิด”แม้นอาจารย์ทั้ง ๔ จะยังไม่ทราบความหมายที่แท้จริงของคาถานั้นก็ตาม แต่ทุกคนก็พากันโล่งใจไปตามๆกัน ราวกับยกภูเขาอันมหึมาออกไปจากอก มั่นใจเหลือเกินว่า หากพระราชาได้ทรงสดับคาถานี้แล้ว ท้าวเธอต้องทรงพอพระทัยอย่างแน่นอน ครั้นจดจำคาถานั้นอย่างดีแล้ว อาจารย์ทั้ง ๔ จึงได้ขอตัวกลับ แล้วต่างก็แยกย้ายกลับสู่เรือนของตน
การยอมตนเข้าไปขอความช่วยเหลือจากมโหสถบัณฑิตในครั้งนี้ แสดงให้เห็นว่า อาจารย์ทั้ง ๔ นั้น ตามที่จริงแล้ว พวกเขายอมรับในปรีชาญาณ และความสามารถของมโหสถว่าเหนือกว่าพวกตนมานานแล้ว แต่ยังติดอยู่ที่มีความริษยา ไม่อยากตกอันดับเป็นสองรอง จากมโหสถเท่านั้น แม้จะยังมีทิฐิมานะอยู่บ้าง ตรงที่ยังถือว่าพวกตนเคยเป็นราชบัณฑิตเก่าแก่มาก่อน แต่เพื่อความอยู่รอดก็จำต้องยอมลดตัวลงทำความเคารพมโหสถบัณฑิตผู้มีอายุคราวลูกคราวหลานดังนั้น เราจะเห็นว่า บัณฑิต แม้จะอยู่ในฐานะที่เป็นปฏิปักษ์ต่อตน แต่ก็ยังดีกว่ามีมิตรที่เป็นคนพาล เพราะบัณฑิตนั้น เมื่อถึงคราวคับขันยังเอาเป็นที่พึ่งพำนักได้ ส่วนคนพาลนั้นนำความเดือดร้อนมาให้ทุกเมื่อ จึงควรคบบัณฑิตแต่เพียงอย่างเดียว ไม่ควรคบคนพาลเลย ส่วนเหตุการณ์ต่อเบื้องพระพักตร์ที่อาจารย์ทั้ง ๔ จะเฉลยปัญหาด้วยคาถาของมโหสถนั้นจะลงเอยอย่างไร โปรดติดตามตอนต่อไป
พระธรรมเทศนาโดย : พระราชภาวนาวิสุทธิ์ (ไชยบูลย์ ธมฺมชโย)
