กัมมัฏฐานและการเลือกใช้อารมณ์ในการปฏิบัติ
…ือ มหาภูตรูป) 4 มี ปฐวี (ดิน) อาโป (น้ำ) เตโช (ไฟ) วาโย (ลม)
ค. อาโลกสิณ กำหนดแสงสว่างเป็นอารมณ์ การกำหนดนิมิตเป็นดวงแก้วใส หรือองค์พระแก้วใส
ก็เป็นกสิณในข้อนี้
ง. อากาสกสิณ กำหนดช่องว่างเป็นอารมณ์
ดังจะเห็นได้…
กัมมัฏฐานนี้ใช้ได้เฉพาะผู้ที่ได้ฌานที่ 4 แล้ว ผู้ปฏิบัติสามารถเลือกกัมมัฏฐานจาก 10 รูปแบบ โดยเน้นที่อาโลกสิณและภูตกสิณ เพื่อให้เหมาะสมกับจริตของแต่ละบุคคล พระมงคลเทพมุนีเสนอวิธีนี้ว่าเป็นอุปการคุณต่อน