อายตนะ 12 ตามทัศนะของพระมงคลเทพมุนี
…คือ โลกายตนะ กับ
ธัมมายตนะ โลกายตนะ เป็นอายตนะในภพ 3 โลกันต์ที่ดึงดูดสรรพสัตว์ไปตามภพภูมิต่าง ๆ ตาม
อำนาจของบุญและบาป ส่วนธัมมายตนะ คือ อายตนนิพพานที่ดึงดูดสรรพสัตว์ที่หมดกิเลส
อายตนะ 12 จัดอยู่ในโลกายตนะ …
…ส โดยอธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างตา, หู, จมูก, ลิ้น, กาย และใจ กับอายตนะในภพ 3 ที่ดึงดูดสรรพสัตว์ตามอำนาจของบุญและบาป เช่น กามภพ, รูปภพ, และอรูปภพ ซึ่งเป็นแนวคิดสำคัญในปรัชญาพุทธศาสนา