การพิมพ์พระไตรปิฏกในร.ศ. ๑๒๒ : หน้า 70/128

เป็นที่น่่างดว่าปีพิมพ์พระไตรปิฏกแล้วเสร็จ คือ ร.ศ. ๑๒๒ นั้น ตรงกับวิกฤตการณ์ร.ศ. ๑๒๒ ที่ยามาประเทศเกิดการฉีพายอย่างรุแรงกับประเทศฝรั่งเศสและถูกบีให้ต้องเซ็นสนธิสัญญาอันไม่เป็นธรรม จำต้องยอมถิ่นแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขงให้แก่รัฐบาลฝรั่งเศสและต้องเสียแผ่นดินอีกหลายส่วนในเวลาต่อมา เรื้อรั้งลู เลติน (Le Lutin) ของฝรั่งเศสจอดทอดสมออยู่ในแม่น้ำเจ้าพระยา บริเวณหน้าสถานทูตฝรั่งเศส ช่วงเหตุการณ์ ร.ศ. ๑๒๒ ความมั่นคงของสายประเทศอยู่ในภาวะสั่นคลอนและเสี่ยงต่อการเป็นเมืองขึ้น การพระราชทานพระไตรปิฎกอันล้ำค่านี้ไปทั่วโลกจัดเป็นการประกาศความเข้มแข็งของชาวสายมให้โลกได้รับ แม้ไมใช้การแสดงแสนยานุภาพทางการทหารหรืออำนาจด้านกำลังรบ แต่พระไตรปิฎก ฉบับพิมพ์เป็นการแสดงอำนาจทางอารยธรรมและภูมิปัญญาของในชาติ จนเป็นที่ประจักษ์ได้รับการยอมรับและการสนับสนุนจากนานาจอประเทส พระไตรปิฎกฉบับพิมพ์จึงทรงคุณค่าแห่งการสิบทอดพระพุทธศาสนาและเป็นส่วนหนึ่งแห่งการรักษาอธิปไตยของชาติอย่างเต็มภาคภูมิ บารมีพระมากพัน พระพิทักษ์ดุริรมย์ บริสุทธ์ดุดงตะวัน ทวยราษฎ์รำบากแม่ ลิลิตินิทราภรณ์ บทยุระปริญฑ์น ในพระบามสมเด็จพระจ๊กจุลเจ้าเกล้าเจ้าอยู่หัว ภาพประกอบพระไตรปิฏกจูลจอมเกลาบรมธรรมิราช ร.ศ. ๑๒๒ จาก https://standrewsrarebooks.wordpress.com/2012/06/20/cataloguing-efforts-uncover-a-royal-gift-to-the-university-of-st-andrews-from-the-king-of-siam-in-1896/ ก่องแก้ว วิริยะประภัช และวิรัตน์ อุณนาถวราวงศ์ คัมภีร์ใบลานฉบับหลวงในสมุยรัตนโกสินทร์ กรุงเทพฯ :กรมศิลปากร, ๒๕๒๔ คณะกรรมการจัดทำหนังสือ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าฯ พระเจ้าอยู่หัว พระเจ้าอยู่หัวต่าง. (๒๔๓๔). สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าฯอยู่ พระเจ้าหลุสบยาม. กรุงเทพฯ : แสงศิลป์ภิมพ. พระไตรปิฎกในพระบามสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว / แม่ชีวิติดยา (สุขาพร ณ บางช้าง). กรุงเทพฯ : บริษัท ครวฟแมนเพรส จำกัด, ๒๕๕๓ สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ คู่มือบทักทรณ์ สารคดีเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าฯ พระองค์ ทรงพระบรมราชานุญาต.