องค์ประกอบของใจและอายตนะในพุทธศาสนา : หน้า 9/25

ส่วนที่เหลืออีก 4 อย่าง คือ ส่วนที่เกี่ยวข้องกับ "ใจ" กล่าวคือ "เวทนา" เป็นการรับความรู้สึกจากภายนอกที่เข้ามา "สัญญา" เป็นการนึกคิดในเรื่องราวต่างๆ "สังขาร" เป็นการตั้งใจที่จะทำหรือปรุงแต่งสิ่งใดสิ่งหนึ่ง "วิญญาณ" เป็นการรับรู้ด้วยใจ นอกจากนี้ ยังมี "อายตนะ 12" อายตนะภายใน 6 คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ และอายตนะภายนอก6 คือ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส ธรรมร่วมฺ หรือ "ธาตุ 18" (อายตนะ 12 และวิญญาณ 6) คือ จักข-วิญญาณ โสตวิญญาณ มนวิญญาณ วิภาววิญญาณ กายวิญญาณ มโนวิญญาณ รวมเป็น 18) ดังจะเห็นได้ว่า มีวิธีแบ่งออทเป็นรูปแบบต่างๆ มากมาย ซึ่งมีความซับซ้อนและสัมพันธกันไปตามลำดับด้วยเหตุนี้ โลกของเราจึงประกอบกันขึ้นด้วยองค์ประกอบและปัจจัยต่างๆ ตามหลักเหตุและผลังกล่าว 8 ผู้แปล : ภาษาญี่ปุ่นใช้คำว่า 十八界 (juhakkai) 9 ผู้แปล : ภาษาญี่ปุ่นใช้คำว่า 六根 (rokkon) 10 ผู้แปล : ภาษาญี่ปุ่นใช้คำว่า 六境 (rokkyō) 11 ผู้แปล : ภาษาญี่ปุ่นใช้คำว่า 十八界 (juhakkai) 12 ผู้แปล : ภาษาญี่ปุ่นใช้คำว่า 六識 (rokushiki)