การอาชีพของสมเด็จพระสังฆราชองค์ที่ ๑๗ : หน้า 7/64

พระนิพนธ์ของ สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราชองค์ที่ ๑๗ 7 การอาชีพ เมื่อเสร็จการศึกษาแล้ว ออกจากวัดช่วยมารดาบิดาเกี่ยว แก่การค้าขาย โดยซื้อข้าวบรรทุกเรือต่อล่องมาขายให้แก่โรงสี ในกรุงเทพฯ บ้าง ที่นครชัยศรีบ้าง เมื่อสิ้นบุญบิดาแล้ว ได้รับหน้าที่ประกอบอาชีพสืบต่อมา ท่านเป็นคนรักงานและทำอะไรจริง ทั้งขยันขันแข็ง อาชีพการ ค้าจึงเจริญตามลำาดับ ทั้งวงศ์ญาติก็อุปการะ แทบจะพูดได้ว่าการ ค้าไม่ต้องลงทุนอะไรมากนัก เพราะว่าตีราคาข้าวเปลือกตกลง ราคากัน แล้วขนข้าวลงเรือ โดยยังไม่ต้องชำระงินก่อน เมื่อขาย ข้าวแล้วจึงชำาระเงินกันได้ อันเกี่ยวแก่การเชื่อใจกัน ท่านประกอบ ถ้าทราบ อาชีพนี้ตลอดมา จนปรากฏในยุคนั้นว่า เป็นผู้มีฐานะดีคนหนึ่ง ท่านเป็นคนมีนิสัยชอบก้าวหน้า มุ่งไปสู่ความเจริญ ท่าน พบกับญาติหรือคนชอบพอแล้วถามถึงการประกอบอาชีพ ว่าผู้ใดเจริญขึ้น ก็แสดงมุทิตาจิต เมื่อทราบว่าทรงตัวอยู่หรือทรุด ลง ท่านก็จะพูดว่ากินอย่างไก่ หาได้ไม่มีเก็บอย่างนี้ต้อง จนตาย ควรหาอุบายใหม่ เมื่ออายุ ๑๙ ปี ระหว่างที่ทำการค้าอยู่นั้น ความคิดอัน ประกอบด้วยความเบื่อหน่ายเกิดแก่ท่าน เป็นทั้งนี้ก็น่าจะลำบากใจ อันเกี่ยวแก่อาชีพ เพราะว่าต้องเป็นหัวเรี่ยวหัวแรงทำงานเลี้ยง