ศัพท์ : ​ค้นหาหนังสือธรรมะ หน้า 12 / 47

…ระอนุรุทธาจารย์จึง กล่าวความเห็นผิดเท่านั้นว่า ทิฏฐิ ฯ ทิฏฐินั่นเอง ชื่อว่าทิฏฐิคตะ เพราะความที่ คต ศัพท์ เป็นไปในภาวะแห่งทิฏฐิศัพท์นั้น ดุจในคำว่า สงฺขารคต (สังขาร) ตมคติ (ความมืด) ดังนี้เป็นต้น ๆ อีกอย่า…

เนื้อหานี้กล่าวถึงการอธิบายจิต ๒ ลักษณะ ได้แก่ โทมนัสสสหคตจิต และโสมนัสสสหคตจิตซึ่งรวมถึงความหมายของจิตที่ดีและความเห็นผิด ๆ ในบริบทของอภิธรรม โดยเฉพาะเกี่ยวกับอำนาจแห่งวิถีจิตที่ทำให้เกิดโสมนัสและทิฏ

…ม้มี ความเป็นไปในสันดานต่างกันก็มีจิตนี้เป็นผล จึงชื่อว่าสสังขาริก ด้วย อรรถว่า "มีสังขาร" เพราะ สห ศัพท์ แสดงอรรถว่า มี ดุจในบท มีอาทิว่า สโลมโก สัตว์มีขน สปกขิโก สัตว์มีปีก ๆ ส่วนจิตที่วิปริต จากสังขารนั…

บทนี้พูดถึงความสัมพันธ์ระหว่างจิตและสังขาร โดยพระอนุรุทธาจารย์ได้ชี้ให้เห็นถึงความมีและความไม่มีของสังขาร พร้อมกับการแยกประเภทของจิตที่เกิดขึ้นจากสังขาร ว่ากล่าวถึงจิตที่อิงกับสังขารและจิตที่แยกออกจาก

…แห่งโสมนัสอย่างอื่น ก็ดี เมื่อนั้น อกุศลจิต ๔ ดวงเหลือ สหรคตด้วยอุเบกขาย่อมบังเกิด ขึ้น ฉะนี้แลฯ ปิ ศัพท์ ในบทว่า อฏฺฐปิ เป็นสัมปิณฑนัตถะ (มีความ ประมวลมาเป็นอรรถ)ฯ ด้วย ปี ศัพท์นั้น ท่านอนุรุทธาจารย์ย่อม …

บทความนี้อธิบายถึงการพิจารณาอารมณ์ของใจที่เกี่ยวข้องกับโทมนัสและปฏิฆะ โดยมีการระบุถึงจิตที่มีความแตกต่างจากโสมนัสในสถานการณ์ต่างๆ รวมถึงความสัมพันธ์ที่ละเอียดในข้อดีและข้อเสียของอารมณ์ที่สามารถส่งผลต่

…งจิต ๒ ดวงนี้ ในเวลาที่เป็นไปกล้าและอ่อน ในอกุศลกรรมบถมีปาณาติบาตเป็นต้น ฯ บัณฑิตพึงเห็นอรรถแห่ง ปิ ศัพท์ แม้ในนิคมคาถานี้ โดยทำนองแห่ง นัยตามที่กล่าวแล้วฯ [อธิบายจิตประกอบด้วยวิจิกิจฉาและอุทธัจจะเป็นต้น] …

เนื้อหาเกี่ยวกับการวิเคราะห์ความหมายและลักษณะของโทมนัสและปฏิฆะ ซึ่งเป็นธรรมที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์และจิตในอภิธัมมัตถสังคหบาลี อธิบายถึงแง่มุมต่าง ๆ เช่น วิจิกิจฉา อุทธัจจะ และความสัมพันธ์ของพวกมันต่ออา

…่ไม่ สม่ำเสมอ ๆ อีกอย่างหนึ่ง ที่ชื่อว่าจักขุ เพราะอรรถว่า เป็นตัวชอบ คือเป็นประหนึ่งชอบใจรูปฯ เพราะศัพท์ว่า จกฺขติ (ผึ้งชอบน้ำหวาน) พยัญชน์ จกฺขติ (คนชอบกับข้าว)ฯ เหตุนั้น พระผู้มีพระภาคจึง ตรัสคำเป็นอาทว…

…วามชอบและการรับรู้เป็นบทสนทนากับมาคันทิยะที่ศึกษาเกี่ยวกับธรรมชาติของประสาทสัมผัส และตีความเกี่ยวกับศัพท์ที่ใช้ในพระอภิธรรมและอรรถกถา

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 41 ศัพท์ เหมือนในนิคมน์แห่งกุศลวิบากนี้ ฯ เพราะไม่มีความเป็นไป ต่างชาติ ฯ ก็เมื่อกำเนิดและความเป็นไปต่างชาติ…

เนื้อหาอธิบายเกี่ยวกับอเหตุกิริยาจิตและความหมายในบริบทของอภิธัมมัตถสังคหบาลี รวมถึงผสมผสานแนวคิดเกี่ยวกับจิตและธรรม โดยมีการกล่าวถึงการศึกษาต่าง ๆ ที่เชื่อมโยงกับความเป็นไปของวิบากและจิตในทางปฏิบัติซึ

…่อนั้น จิต ๔ ดวงที่เหลือ สหรคต ด้วยอุเบกขาย่อมเกิดขึ้นฉะนี้แล ฯ મૈં [วิธีนับจิตเป็นจำนวนมาก ด้วย ปิ ศัพท์ ในบทว่า อฏฺฐปิ นี้ ท่านอาจารย์ย่อมประมวล ความที่จิตมีมากมายมาไว้ ด้วยสามารถแห่งบุญกิริยาวัตถุ สมจริ…

บทความนี้นำเสนอเนื้อหาเกี่ยวกับการพัฒนาจิตและอภิธรรมตามศาสตร์ทางพระพุทธศาสนา โดยมีการอธิบายถึงแนวทางในการนับจิตตามบุญกิริยาวัตถุ รวมถึงวิธีการจำแนกจิตในระดับต่างๆ และแนวคิดเกี่ยวกับอำนาจอธิบดี โดยสรุป

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 55 ต่างชาติฯ ก็ด้วย ปิ ศัพท์ ในบทว่า ปญฺจปิ นี้ ท่านรวบรวมนัย ที่ต่างกัน มีอาทิอย่างนี้ว่า นวกนัยล้วน ๆ ด้วยอำนาจจตุกกนัยและ ปัญ…

บทที่ 55 ของอภิธัมมัตถสังคหบาลี รวมประเด็นต่างๆ เกี่ยวกับนวกนัยและความแตกต่างในวิบากจิตที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติของพุทธศาสนา เช่น การเข้าใจอารมณ์และปฏิปทาที่ส่งผลต่อการบรรลุธรรม รวมถึงการแสดงออกของจิ

…เหมือนกันแล ฯ กุศลจิตที่สัมปยุต ด้วยเนวสัญญาสัญญายตนะ ชื่อว่า เนวสัญญานาสัญญายตนกุศลจิต ฯ ก็ด้วย ปิ ศัพท์ ในบทว่า จตฺตาริปิ นี้ ท่านอาจารย์สงเคราะห์ เทศนา ๑๖ ครั้ง ด้วยอำนาจนัยที่ระคนด้วยอารมณ์และปฏิปทา แล…

เนวสัญญานาสัญญายตนฌานหมายถึงอรูปฌานที่ ๔ ซึ่งไม่มีสัญญาหยาบ แต่ยังมีสัญญาละเอียดอยู่ โดยสัญญาในฌานนี้มีบทบาทในการกำหนดอารมณ์แห่งวิปัสสนา ผู้ที่ปฏิบัติฌานนี้จะไม่พบกิจแห่งสัญญาที่เด่นชัด แต่ยังมีกิจที่

…เหตุมาแห่งผลนั้น ชื่อว่าอรหัตตมรรคฯ จิตที่สัมปยุตด้วยอร หัตตมรรคนั้น ชื่อว่าอรหัตตมรรคจิต ฯ ด้วย ปี ศัพท์ ท่านอาจารย์ รวมรวมนัยของมรรค ๔ มีประเภท ๔๐๐ นัย ด้วยอำนาจมรรคละ

ในส่วนนี้เสนอความเข้าใจเกี่ยวกับพระสกทาคามี ผู้ซึ่งกลับมาในมนุษย์โลกเพียงครั้งเดียว และรายละเอียดเกี่ยวกับมรรคจิตที่พระสกทาคามีและพระอนาคามีมีส่วนร่วม การแยกแยะมรรคของพระอริยบุคคลทั้งสาม ได้แก่ สกทาคา

…ุทธัจจะ เพราะ ฉะนั้น โมหะ อหิริกะ อโนตตัปปะ และอุทธัจจะเหล่านั้น จึงมีได้ใน อกุศลจิตทั้งหมด ฯ ฯ เอว ศัพท์ ในบทว่า โลภสหคตจิตฺเตเสฺวว มีไว้ แม้เพื่อประโยชน์คืออธิการ (การคล้อยตาม) เพราะฉะนั้น บัณฑิต พึงเห็น…

ในหน้าที่ 98 ของอภิธัมมัตถสังคหบาลีและอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา มีการกล่าวถึงวิตก และการนับจิตตุปบาททั้ง 121 และ 85 โดยมีการอธิบายถึงหลักการของสพฺพากุศลสาธารณา และบทบาทของอำนาจในจิต โดยสถานการณ์ที่คนทำกร

… เจตสิก ทรงกระทำไว้เฉพาะในโทสมูลจิต ฯ และ ๒ เจตสิกทรงกระทำไว้ (คือเป็น ไป) จำเพาะในสสังขาริกจิต ฯ จ ศัพท์ ในบทว่า วิจิกิจฉาจิตเต จ เป็นไปในอวธารณะ ฯ เชื่อมความว่า วิจิกิจฉา ย่อมเป็นไปในจิตที่ ประกอบด้วยวิจ…

ในเนื้อหานี้ได้พูดถึงพวกจิตที่มีทิฏฐิวิปยุตและอิสสาที่สามารถเกิดขึ้นได้เฉพาะในปฏิฆจิต พร้อมอธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างเจตสิกและจิตที่แตกต่างกัน โดยเฉพาะการกระทำในพวกอสังขาริกจิต และการเกิดเจตสิกในโลภ

…้งแห่งวิญญาณ ๕ มีการเห็น เป็นต้น ชื่อว่าปัญจวิญญาณฐาน ฯ สงเคราะห์สัมปฏิจฉันนะ เป็นต้น เข้าด้วย อาทิ ศัพท์ ฯ બૈં บรรดาฐาน ๑๐ เหล่านั้น ที่ระหว่าแห่งจุติและภวังค์เป็นฐาน แห่งปฏิสนธิฯ ที่ระหว่างแห่งปฏิสนธิกับ…

เนื้อหาในบทนี้พูดถึงการทำงานของจิต โดยยกตัวอย่างถึงกิจที่เกิดขึ้นและการเคลื่อนที่ของจิต เช่น ชวนกิจ, ตทาลัมพนกิจ, และจุติกิจ ซึ่งอธิบายการเชื่อมโยงของฐานที่เกี่ยวข้องภายใต้หลักอภิธัมมาที่จำเป็นต่อการเ

… ภพ อันเป็นลำดับ ย่อมไม่มี เพราะเหตุนั้น ท่านอาจารย์จึงดูอารมณ์ ของปฏิสนธินั้นผิด ด้วยเติม เยฮุยเยน ศัพท์ เข้าในคำว่า เยฮุยฺเยน ภวนฺตเร ฉทวารคฺคหิต ดังนี้ ฯ จริงอยู่ อารมณ์มีกรรมนิมิตเป็นต้น ย่อมปรากฏแก่ปฏ…

บทความนี้สำรวจเนื้อหาเกี่ยวกับมโนทวารและอารมณ์จิตในอภิธัมมัตถสังคหบาลี โดยอธิบายความหมายของกรรมนิมิตและปฏิสนธิจิต, รวมถึงความเข้าใจเกี่ยวกับกรรมของสัตว์ในอดีตและการสร้างอารมณ์จากกรรมในอนาคต โดยนำเสนอม

…วามว่า ในเวลาเป็นไปอ่อน เพราะ ชวนจิตที่กำลังอ่อน เพราหทัยวัตถุหย่อนกำลังในเวลาใกล้จะตาย ฯ ด้วย อาทิ ศัพท์ ในบทว่า มรณกาลาทีสุ ท่านอาจารย์สงเคราะห์เอา เวลาสลบเข้าด้วย ฯ [ปัจจเวกขณะชวนจิต] คำว่า ภควโต ฯ เป ฯ…

บทความนี้นำเสนอการอภิปรายเกี่ยวกับอภิธัมมัตถสังคหบาลีและอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา โดยเน้นถึงความสำคัญของการเข้าใจอานุภาพของอินทรีย์และจิตการในการฝึกปฏิบัติในพระพุทธศาสนา นอกจากนี้ยังกล่าวถึงพระผู้มีพระภา

…ภิญญาชวนะ และมรรคชวนะเสีย ย่อมได้แม้เป็นอันมาก เพราะเป็นไปในวิถีสมาบัติ แม้ตลอดวันและคืน ฯ ด้วย อปี ศัพท์ ท่านอาจารย์ประมวลมาว่า โลกิยฌานเป็นไปครั้งเดียวในปฐมอัปปนา และผลข้างท้ายทั้ง ๒ เป็นไป ครั้งเดียว ใน…

… ที่เกี่ยวข้องกับอภิญญาและมรรค สมาบัติ การกำหนดประเภทบุคคลในสายพระอริยะและปุถุชน รวมถึงการขยายความคำศัพท์ต่างๆ ที่ใช้ในบทเรียนนี้ ศึกษาเพื่อเข้าใจแนวทางและวิถีชีวิตทางจิตวิญญาณในอุดมคติของพระพุทธศาสนา

… ความไม่วิบัติแห่ง จักษุของอวิเหตุกสัตว์ และติเหตุกสัตว์ ในครรภ์ของมารดาจึงสำเร็จ แล้ว" ฯ ด้วย อาทิ ศัพท์ ในบทว่า ชาจนุธาทิ เป็นอันสงเคราะห์ เอาคนหนวกแต่กำเนิด คนใบ้แต่กำเนิด คนเซอะแต่กำเนิด และคน บ้า บัณเ…

ในบทนี้เนื้อหาเกี่ยวกับพระอนาคามีและพระอรหันต์ในชั้นสุทธาวาส โดยอาจารย์ได้กล่าวถึงสถานที่ต่าง ๆ ที่พระอริยเจ้าและผู้มิใช่พระอริยเจ้าได้รับการเกิดในแต่ละภพ รวมถึงการอธิบายการเกิดของสัตว์ที่มีอาการบกพร่

…รีย์ไม่บกพร่อง (ไม่วิกลวิการ) แต่มีวิจารณญาณน้อย เป็นปกติ แม้บุคคลเช่นนั้น ก็สงเคราะห์เข้าด้วย อาทิ ศัพท์" ฯ [อธิบายคำว่า วินิปาติกเปรต เป็นต้น] พวกวินิปาติกะ ชื่อว่าภุมมัสสิตะ เพราะอรรถว่า พิง คืออิง อาศั…

ในเอกสารนี้กล่าวถึงวินิปาติกเปรตซึ่งมีความเกี่ยวข้องกับภุมมเทวดา โดยที่เนื้อหาสื่อถึงการไม่มีการกำหนดอายุของสัตว์อบายและมนุษย์ รวมถึงกรรมที่กำหนดอายุในอบาย การพูดถึงความแตกต่างของสัตว์ในอบายที่มีอายุย

…การแสดงปวัติสงเคราะห์ฯ ที่จริงเมื่อเป็นอย่างนั้น การรวมเอาปฏิ สนธิจิตเป็นต้นนั่นแลเข้าไว้ ด้วย เอต์ ศัพท์ ในคำว่า "ปฏิสังขาย ปเนตมทธุว์" นี้ ก็จะเกิดขึ้นด้วยดีฯ พวกผู้รู้ คือบัณฑิตใคร่ครวญ

ในบทนี้กล่าวถึงความสัมพันธ์ของจิตต่าง ๆ ในอภิธัมมัตถสังคหบาลี โดยชี้ให้เห็นว่าจิตนั้นมีลักษณะเป็นการเปลี่ยนแปลงที่เชื่อมโยงกันระหว่างปฏิสนธิจิต ภวังคจิต และวิถีจิต เพื่อให้เข้าใจถึงการหมุนเวียนของจิตอ

…ยเป็นสมุฏฐาน ชื่อกัมมัญญตา ดังนี้แล ฯ ન ความแรกก่อ ชื่ออุปจยะ ฯ อธิบายว่า ความก่อครั้งแรก เพราะ อุป ศัพท์ ส่องเนื้อความว่า ครั้งแรก ดุจในประโยคว่า อุปญาติ (แรกรู้) เป็นอาทิฯ ความสืบต่อ ชื่อว่าสันตติ ฯ อธิบ…

บทความนี้อธิบายเกี่ยวกับอภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา โดยเน้นที่การพิจารณารูปและลักษณะที่แตกต่างกัน รวมถึงความสำคัญของสรีระและการเข้าใจหลักธรรมที่เกี่ยวข้องกับความไม่เที่ยง (อนิจจัง) แ