การศึกษาเกี่ยวกับจิตและอภิธรรมในพระพุทธศาสนา : หน้า 45/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 45 นั้น ๆ อนึ่ง เมื่อใด เด็กเล็ก ๆ พวกนั้นถูกพวกญาติชักนำว่า พวกเจ้า จงให้ จงไหว้ ย่อมปฏิบัติอย่างนั้น เมื่อนั้น จิตดวงที่ 4 ย่อมบังเกิด แก่พวกเด็กเล็ก ๆ นั้น ๆ อนึ่ง เมื่อใด คนอาศัยความไม่สมบูรณ์แห่ง ไทยธรรมและปฏิคาหกเป็นต้น หรือความไม่มีเหตุแห่งโสมนัสอย่างอื่น ย่อมเป็นผู้เว้นโสมนัสใน ๔ วิกัป เมื่อนั้น จิต ๔ ดวงที่เหลือ สหรคต ด้วยอุเบกขาย่อมเกิดขึ้นฉะนี้แล ฯ મૈં [วิธีนับจิตเป็นจำนวนมาก ด้วย ปิ ศัพท์ ในบทว่า อฏฺฐปิ นี้ ท่านอาจารย์ย่อมประมวล ความที่จิตมีมากมายมาไว้ ด้วยสามารถแห่งบุญกิริยาวัตถุ สมจริงตามที่ท่านอาจารย์ทั้งหลายกล่าวไว้ว่า ผู้ฉลาดในนัย พึงนับจิตทั้งหลาย โดย ลำดับ โดยบุญวัตถุ โดยโคจรและอธิบดี และโดยกรรมและจิตที่เลวเป็นต้น ฯ ๑๐ เป็นต้นฯ จริงอยู่ จิต ๔ เหล่านี้ กลายเป็นจิต ๘๐ เพราะทำการจำแนก จิตแต่ละดวงออกไปอย่างละ ๑๐ ๆ เพราะเป็นไปตามอำนาจบุญกิริยา วัตถุ ๑๐ ๆ และจิต ๘๐ นั้น เอา 5 คูณทีละดวง เพราะเป็นไปใน อารมณ์ ๖ จึงรวมเป็นจิต ๔๘๐ ๆ ก็จิตเหล่านั้นเอง ๓ คูณด้วย ာ อำนาจอธิบดี ๓ เป็นจิต ๓๒๐ เพราะจิตเป็นญาณวิปยุตที่จะพึงนับด้วย ความต่างแห่งอธิบดี มีประมาณ ๒๔๐ ไม่ประกอบด้วยวิมังสาธิบดีฯ และจิตประกอบด้วยญาณ ที่จะพึงนับด้วยความต่างแห่งอธิบดีอย่างนั้น