การประกาศทางสายกลางในพระพุทธศาสนา : หน้า 101/140

ตามธรรมดา “ลํ” หรือ “จัก” ย่อมประกอบด้วยส่วนสำคัญ ๓ ส่วน คือ ดุม กำ และ กง ส่วน “จักธรรม” นี้ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงอปมาเปรียบ โพธิปักขิยธรรมเป็นดุม ปฐวีสมบัติธรรมเป็นกำ และอธิษฐาน ๔ เป็นกง สาระสำคัญของอัมมจิตกับปัจฉิมอรูปนี้ คือ การประกาศทางสายกลาง (มัชฌิมามปฺปมา) ซึ่งเป็นข้อปฏิบัติที่ไม่เอียงไปทางสมุทฉลโยค อันเป็นการประกอบบแสงหวความสุขจากถามคุณทั้ง ๕ และไม่เอียงไปทางอิฏกสมุนไลย อันเป็นการทรมานตนโดยหาระโยนในอปลโย่ ซึ่งข้อปฏิบัติทางสายกลาง คือ มัชฌิมาปฏิปทานี้เป็นข้อปฏิบัติต่อเนื่องเป็นไปเพื่อความสงบระงับ เพื่อความรู้แจ้ง เพื่อความดับตันหา เพื่อพ้นจากขีศี จากกิเลส เป็นทางของพระอริตเจ้ผลจะจากสภาวะพระวาวสอกบรรพชาในพระพุทธศาสนาและปฏิบัตตามหนทางสายกลางนี้เท่านั้น ซึ่งมัชฌิมาปฏิบัติที่ประกอบด้วยองค์ ๘ คือ สัมมาวาจี สัมมากัมปา สัมมาอาชีวา สัมมามโน มัฏิมมันฺติปฏิปทานีเป็นแนวปฏิบัติอนเป็นปัจจัยให้เจ้าธาตะต้อนตะบรรุณพระสัมมาสัมโพธิญตรสูเป็น พระสัพพัญญูพระเจ้า และทำให้ปัจจัยแจ้งในอริยสัจ อันประกอบด้วย ๑. ทุกขอริยสัจ คือ ทุกข์อย่างแท้จริง ๒. ทุกสมุทัยอริยสัจ คือ เหตุให้เกิดทุกข์อย่างแท้จริง ๓. ทุกนิโรธอริยสัจ คือ ความดับทุกข์อย่างแท้จริง ๔. ทุกนิพฺปนิวรฺาํ ปฏิปทาอริยสัจ คือ ข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์อย่างจริง ญาณทัศนะหรือปัญญาญเห็นในอริยสัจ ๔ นั้น มีตร ๓ อาการ ๑๒ คือ