บาลีไวยกรณ์: การใช้ทีฆะและรัสสะ : หน้า 19/28

ประโยค - บาลีไวยกรณ์ สมัญญาภิธานและสนธิ - หน้าที่ 19 ไม่ต้องทีฆะก็ได้ เหมือน Q. ว่า จตูหิ-อปาเยหิ เป็น จตุหปาเยหิ เป็นต้น ] ถ้าสระหน้า เป็นทีฆะ สระเบื้องปลาย เป็นรัสสะ ถ้าลบแล้ว ต้องทีฆะสระหลัง เหมือน อุ. ว่า สทฺธา-อิธ เป็น สทฺธีธ เป็นต้น เมื่อว่าโดยสังเขป ถ้าลบสระสั้นที่มีรูปไม่เสมอกัน ไม่ต้องทีฆะ สระ สั้นที่ไม่ได้ลบ ถ้าลบสระยาวหรือสระสั้นที่มีรูปเสมอกัน ต้องทีฆะ สระสั้นที่ไม่ได้ลบ ถ้าสระ ๒ ตัวมีรูปไม่เสมอกัน ลบสระเบื้องปลาย บ้างก็ได้ อุ ว่า จตฺตาโร-อิเม ลบสระ อิ ที่ศัพท์ อิเม เสีย สนธิ เป็น จตฺตาโรเม, กินนุ-อิมา ลบสระ อิ ที่ศัพท์ อิมา เสีย สนธิ เป็น กินนุมา, นิคคหิตอยู่หน้าลบสระเบื้องปลายได้บ้าง Q. ว่า อภินนฺทิ-อิติ เป็น อภินนฺทุนติ หลัง ๑. [๒๐] อาเทโส มี ๒ แปลงสระเบื้องหน้า ๑ แปลงสระเบื้อง แปลงสระเบื้องหน้าดังนี้ ถ้า อิ เอ หรือ โอ อยู่หน้า มีสระ อยู่เบื้องหลัง แปลง อิ ตัวหน้าเป็น ย ถ้าพยัญชนะซ้อนกัน ๓ ตัว ลบพยัญชนะที่มีรูปเสมอกันเสียตัวหนึ่ง อุ ว่า ปฏิสัณฐารวุตติ-อสส เป็น ปฏิสัณฐารวุฒิยสุส, อคฺคิ-อาคาร เป็น อคยาคาร์, เอา เอ เป็น ย อุ. ว่า เต-อสส เป็น ฺยสส ได้ในคำว่า ตุยสฺส ปหีนา โหนฺติ, เม-อย เป็น มยาย ได้ในคำว่า อธิคโต โข มยาย ธมฺโม, เต-อห์ เป็น ตุยาห์ ได้ในคำว่า ตุยาห์ เอว วเทยย เอา โอ เป็น ว อุ. ว่า อถโข-อสฺส เป็น อถวสุส เอา อุ เป็น ว อุ ว่า พหุ-อาพาโธ เป็น พหุวาพาโธ, จักขุ-อาปาก เป็น จกฺขุวาปาå.