บาลีไวยกรณ์: การศึกษาเสียงอักขระและกรณ์ต่างๆ : หน้า 10/28

ประโยค๑ - บาลีไวยกรณ์ สมัญญาภิธานและสนธิ - หน้าที่ 10 กล่าวว่าเกิดแต่อก ที่ไม่ได้ประกอบ เกิดในคอตามฐานเดิมของตน [๒] กรณ์ที่ทำอักขระมี ๔ คือ ชิวหามชุฒิ ท่ามกลางลิ้น ๑ ชิวโหปคุก ถัดปลายลิ้นเข้ามา ๑ ชิวหลุด ปลายลิ้น ๑ สกฏฐาน ฐานของตน ๑. ท่ามกลางลิ้น เป็นกรณ์ของขระที่เป็นตาลชะ, ถัด ปลายลิ้นเข้ามา เป็นกรณ์ของอักขระที่เป็นพุทธชะ, ปลายลิ้น เป็น กรณ์ของอักขระที่เป็นทันตชะ, ฐานของตนเป็นกรณ์ของอกขระที่เหลือ จากน. [๘] เสียงอักขระ มาตราที่จะว่าอักขระนั้น ดังนี้ สระสั้นมาตราเดียว, สระยาว ๒ มาตรา, สระมีพยัญชนะสังโยคอยู่เบื้องหลัง ๓ มาตรา, พยัญชนะทั้งปวงกึ่งมาตรา, เหมือนหนึ่งว่าสระนั้นตัวหนึ่งถึงวินาที (ครึ่ง ซกัน) ว่าสระยาวต้องวินาทีหนึ่ง, ว่าสระที่มีพยัญชนะสังโยค อยู่เบื้องหลังวินาทีครึ่ง, ว่าพยัญชนะควบกัน เหมือน ตุ๊ย ย ตั้งแต่ ตล ถึง 2 เท่าส่วนที่ ๔ ของวินาที ซึ่งกำหนดระยะเสียงวินาทีดังนี้ ก็เป็น การไม่แน่ทีเดียว เป็นแต่ว่าไว้พอจะได้รู้จักระยะมาตราเท่านั้น [8] สระ 4 ตัวนั้น, มีเสียงไม่ต่างกับภาษาของเรา เพราะ ฉะนั้น ไม่ต้องแสดงโดยพิศดาร ย่อลงเป็น ๒ คงมีเสียงสั้นอย่างหนึ่ง ๑ มีเสียงยาวอย่าง ๑ ตามที่กล่าวไว้ข้างต้น [๓] นั้นแล้ว 0 [๑๐] แม้ถึงพยัญชนะก็มีเสียงไม่ต่างกันนัก ที่ต่างกัน คือ ค ช ฑ ท พ ๕ ตัวนี้ เป็นแต่ให้ผู้ศึกษากำหนดพยัญชนะที่เป็นโฆสะ และอโฆสะเป็นต้น อ่านให้ถูกต้องดีขึ้นกว่าแต่ก่อน ก็จะเป็นความ