การศึกษาพยัญชนะในไวยกรณ์บาลี : หน้า 11/28

เจริญวิทยาของตน. ประโยคด - บาลีไวยกรณ์ สมัญญาภิธานและสนธิ - หน้าที่ 11 พยัญชนะแบ่งเป็น ๒ ตามที่มีเสียงก้องและไม่ก้อง, พยัญชนะที่มี เสียงก้อง เรียกว่าโฆสะ ที่มีเสียง ไม่ก้อง เรียกว่าอโฆสะ พยัญชนะที่ ๑ ที่ ๒ ในวรรคทั้ง ๕ คือ ก ข. จ ฉ, ฎ ฐ, ต ถ, ป ผ, และ ส ๑๑ ตัวนี้ เป็นอโฆสะ, พยัญชนะที่ ๓ ที่ ๓ ที่ ๔ ๕ ในวรรคทั้งที่ ๕ คือ ค ฑ ง, ช ฌ ญ ฑ ฒ ณ ท ธ น พ ภ ม, และ ย ร ล ว ห ฬ, ๒๑ ตัวนี้ เป็น โฆสะ, นิคคหิต นักปราชญ์ผู้รู้ศัพทศาสตร์ ประสงค์เป็นโฆสะ, ส่วน นักปราชญ์ฝ่ายศาสนา ประสงค์เป็นโฆสาโฆสวิมุตติ พ้นจากโฆสะและ อโฆสะ, และเสียงของนิคคหิตนี้อ่านตามวิธีบาลีภาษา มีสำเนียงเหมือน ตัว ง สะกด อ่านตามวิธีสันสกฤต มีสำเนียงเหมือนตัว ม สะกด. [๑๑] พยัญชนะวรรคที่เป็นโฆสะและอโฆสะ ก็แบ่งเป็น ๒ ตาม เสียงหย่อนและหนัก, พยัญชนะที่ถูกฐานของตนหย่อน ๆ ชื่อสิถิล พยัญชนะที่ถูกฐานของตนหนัก บันลือเสียงดัง ชื่อธนิต, พยัญชนะที่ ๑ ที่ ๓ ในวรรคทั้ง ๕ เป็นสิถิล, พยัญชนะที่ ๒ ที่ ๔ ในวรรคทั้ง ๕ เป็นธนิต, ในคัมภีร์กัจจายนเภทแสดงไว้ว่า พยัญชนะที่สุดวรรค ๕ ตัว ก็เป็นสิถิล แต่ในคัมภีร์ทั้งหลายอื่น ท่านมิได้กล่าว [๑๒] เมื่อผู้ศึกษากำหนดจำโฆสะ อโฆสะ สิถิล ธนิต ได้แล้ว พึงรู้เสียงดังนี้ พยัญชนะที่เป็นสิถิลอโฆสะ มีเสียงเบากว่าทุกพยัญชนะ ธนิตอโฆสะ มีเสียงหนักกว่าสิถิลอโฆสะ, สิถิลโฆสะ มีเสียงดังกว่า ธนิตอโฆสะ, ธนิตโฆสะ มีเสียงดังก้องกว่าสิถิลโฆสะ, เป็นชั้น ๆ ดังนี้.