อธิบายบาลีไวยากรณ์ สมัญญาภิธานและสนธิ : หน้า 21/30

ประโยค - อธิบายบาลีไวยากรณ์ สมัญญาภิธานและสนธิ - หน้าที่ 20 คือ อิ เป็น เอ เช่น มุนิ อาลโย เป็น มุเนลโย, เอา อุ เป็น โอ เช่น สุ อตฺถิ เป็น โสตถี, วิการในเบื้องปลาย ก็มีวิธีเหมือนวิการในเบื้องต้น เป็นแต่ละลบสระหน้า วิการสระหลังเท่านั้น เช่น มาตุล-อิริต เป็น มาลุเตริติ นี้ลบ อ ที่มาลุต เสีย แล้วเอา อิ ที่ ศัพท์หลังเป็น เอ, น=อุเปติ 1 เป็น โนเปติ นี้ลบ อ ที่ น แล้วเอา อุ เป็น โอ, อุทก อุมิกชาติ เป็น อุทโกมิกชาติ นี้ลบนิคคหิตที่ศัพท์หน้า แล้วเอาอุ ที่ศัพท์หลังเป็น โอ. หากจะมีคำถามว่า ในสระสนธินี้ อา อาเทศ กับวิการ ต่างกันอย่าง ไร? ควรแก้ว่า อาเทศนั้น คือแปลง สระ เป็นพยัญชนะ คือแปลง อิ เป็น ย เช่น อคฺคิ—อคาร์ เป็น อคฺนาคาร์, แปลง เอ เป็น ย เช่น เต = อสฺส เป็น ตุยสฺส, แปลง อุ เป็น ว เช่น พหุ อาพาโธ เป็น พหุวาพาโธ แปลง โอ เป็น ว เช้น อถโข-อสฺส เป็น อกขวสุส ส่วนวิการนั้น ทำสระให้ เป็นสระ แต่ให้ผิดจากรูปเดิม คือ เอา อิ เป็น เอ เอา อุ เป็น โอ เช่น มุนิ=อาลโย เป็น มุเนลโย, สุ อตฺถิ เป็น โสตถี เป็นต้น. อุ ปกติสระ นั้น มีวิธีทำไม่แปลกไปจากเดิม คือสระเดิมเป็น อย่างใด ก็คงไว้อย่างนั้น เป็นแต่เอาสระหน้ากับสระหลังไปต่อกันเข้า เท่านั้น เช่น โก-อิมิ ก็คงเป็น โกอิม. ทีโฆ มี ๒ คือ ทีฆะสระหน้า ๑ ทีฆะสระหลัง ๑. ทีฆะสระ หน้านั้น คือ:- ก. ถ้ามีสระอยู่เบื้องหลัง ก็ลบสระหลังเสีย แล้วจึงที เช่น กึสุ อิธ เป็น กีสูธ, สาธุ อิติ เป็น สาธุติ แล้วจึงทีฆะสระหน้า ข. แม้พยัญชนะอยู่เบื้องหลัง ทีฆะสระหน้าได้ เช่น มุนิ จเร