การอธิบายบาลีไวยากรณ์: สมัญญาภิธานและสนธิ : หน้า 22/30

เป็น มุนีจเร. ประโยค - อธิบายบาลีไวยากรณ์ สมัญญาภิธานและสนธิ - หน้าที่ 21 ส่วนทีฆะสระหลังนั้น ก็ตรงกันข้ามกับทีฆะสระหน้า คือต้อง ลบสระหน้าเสีย แล้วทีฆะสระหลัง เช่น สทฺธา–อิธ เป็น สทฺธีธ. จ–อุภย์ เป็น จูภย์. รสส์ นั้น ถ้าพยัญชนะอยู่เบื้องหลัง รัสสะคือทำสระเบื้องหน้า ให้มีเสียงสั้นได้บ้าง เช่น โภวาที-นาม เป็น โภวาทินาม, แม้ เอ แห่ง เอว ศัพท์อยู่เบื้องหลัง ก็รัสสะสระเบื้องหน้าให้สั้นดุจเดียวกัน เช่น ยถา=เอว เป็น ยถริว, ตถา-เอว เป็น ตริว พยัญชนะสนธิ ในพยัญชนะสนธิ ได้สนธิกิริโยปกรณ์ ๕ คือ โลโป ๑ อาเทโส ๑ อาคโม ๑ ปกติ 9 สญฺโญโค ๑. โลปพยัญชนะ นั้น คือ ถ้ามีนิคคหิตอยู่หน้า และสระหลังมี พยัญชนะซ้อนเรียงกัน ๒ ตัว เมื่อลบสระหลังแล้ว ลบพยัญชนะที่ ซ้อนนั้นได้ตัวหนึ่ง เช่น เอวํ อสฺส เป็น เอวิส, ปุปผี-อสสา เป็น ปุปผสา อาเทสพยัญชนะ นั้น ได้แก่แปลงพยัญชนะซึ่งมีรูปอย่างหนึ่ง ให้เป็นพยัญชนะมีรูปอีกอย่างหนึ่ง คือ ถ้าสระอยู่หลัง แปลง ติ ที่ ท่านทำเป็น ตุ๋ย แล้วให้เป็น จุจ เช่น อิติ-เอว เป็น อิจเจว๋, แปลง ธ เป็น ท เช่น เอก-อิธ=อห์ เป็นเอกมิทาห์ (นี้ เอก อยู่หน้า), อภิ เป็น อพฺภ เช่น อภิ-อุคฺคจฺฉติ เป็น อพฺภุคฺคจฉติ, แปลง อธิ เป็น อชุฌ เช่น อธิ–โอกาโส เป็น อชฺโฌกาโส,