อธิบาย : ​ค้นหาหนังสือธรรมะ หน้า 41 / 173

…ั้น จึงชื่อว่า ปรมัตถ์ฯ โดยปรมัตถ์นั้นๆ [ลักษณะจิตและเจตสิก] ธรรมชาติที่ชื่อว่าจิต เพราะอรรถว่า คิด อธิบายว่า รู้อารมณ์ ฯ เหมือนอย่างที่ท่านอาจารย์กล่าวไว้ว่า จิตมีการรู้แจ้งอารมณ์เป็นลักษณะ ดังนี้ ฯ ฯ จริง…

ในบทนี้กล่าวถึงความหมายและลักษณะของจิตและเจตสิกตามพระอภิธรรม โดยอธิบายถึงอำนาจแห่งปรมัตถ์ที่ทำให้จิตเกิดขึ้นและรู้จักอารมณ์ โดยจิตถือเป็นธรรมชาติที่มีการรู้แจ้งอารมณ์เป็น…

…ประกอบในจิต ชื่อว่าเจตสิก ฯ [ลักษณะรูปและนิพพาน] નૂ ธรรมชาติที่ชื่อว่ารูป เพราะอรรถว่าแปรผัน (สลาย) อธิบายว่า ย่อมถึงความวิการด้วยวิโรธปัจจัย มีเย็นและร้อนเป็นต้น หรืออันวิโรธ ปัจจัย มีเย็นและร้อนเป็นต้น ให…

…มสัมพันธ์ของจิตในการรับอารมณ์ และการที่จิตและเจตสิกมีความสำคัญร่วมกันในการดำรงอยู่ นอกจากนี้ยังมีการอธิบายเกี่ยวกับรูปธรรมที่แปรผันไปตาม ปัจจัย เช่น ความเย็นและความร้อน ซึ่งอาจมีผลต่อการปรากฏของรูปธรรม พระผ…

…ยลำดับ ฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงทำนิเทศแห่งธรรมเหล่านั้น โดยลำดับแห่งธรรมอันเลว ดี ดีกว่า และดีที่สุดฯ [อธิบายกามาวจรจิตเป็นต้น] ન્ ในบทว่า กามาวจริ เป็นต้นนั้น วิเคราะห์ว่า สภาพที่ชื่อว่า กาม เพราะอรรถว่า ยังจ…

บทความนี้นำเสนอการวิเคราะห์จิตตามพระอภิธรรม โดยมีการอธิบายถึงประเภทของจิต 4 ประเภท พร้อมกับการวิเคราะห์ความหมายของกามาวจรจิตซึ่งเกี่ยวข้องกับกามภพ การท่องเที่…

…นดาน และ อารมณ์เป็นต้น ตามสมควรแก่กรรมบถที่ได้อยู่ในอกุศลกรรมบถทั้งหลาย โดยนัยที่ท่านกำลังจะกล่าวฯ [อธิบายโทมนัสและปฏิฆะ] ใจที่ชั่ว ชื่อว่าทุมนะ อีกอย่างหนึ่ง บุคคลชื่อว่าทุมนะ เพราะ อรรถว่า มีใจชั่ว ภาวะแห…

บทความนี้อธิบายถึงการพิจารณาอารมณ์ของใจที่เกี่ยวข้องกับโทมนัสและปฏิฆะ โดยมีการระบุถึงจิตที่มีความแตกต่างจากโสมนัสใน…

…าณาติบาตเป็นต้น ฯ บัณฑิตพึงเห็นอรรถแห่ง ปิ ศัพท์ แม้ในนิคมคาถานี้ โดยทำนองแห่ง นัยตามที่กล่าวแล้วฯ [อธิบายจิตประกอบด้วยวิจิกิจฉาและอุทธัจจะเป็นต้น] ธรรมชาติที่ชื่อว่าวิจิกิจฉา เพราะอรรถว่า เป็นเหตุให้บุคคล …

…ะห์ความหมายและลักษณะของโทมนัสและปฏิฆะ ซึ่งเป็นธรรมที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์และจิตในอภิธัมมัตถสังคหบาลี อธิบายถึงแง่มุมต่าง ๆ เช่น วิจิกิจฉา อุทธัจจะ และความสัมพันธ์ของพวกมันต่ออารมณ์และสภาวะจิต. นอกจากนี้ยังมี…

…พูด และคำที่ ควรพูดเป็นอรรถ ฯ อีกอย่างหนึ่ง นิปาตสมุหะนี้ เป็นไปในอันเริ่มย้ำ คำพูดเป็นคำที่ควรพูดฯ อธิบายว่า อกุศลจิต ๑๒ ด้วย จบบริบูรณ์ คือสำเร็จแล้ว หรือที่ท่านอาจารย์รวบรวมเข้าถือเอากล่าวไว้แล้ว แม้ โดย…

บทความนี้วิเคราะห์ภาวะแห่งจิตที่แตกต่างกันในบริบทของอภิธัมมัตถสังคหบาลี โดยเฉพาะการพิจารณาจิตที่มีสภาพฟุ้งซ่านและโมหะ รวมถึงการใช้ศัพท์ที่เกี่ยวข้องในการแสดงความสัมพันธ์ระหว่างคำพูดและจิต โดยเน้นความห

…วนๆ เท่านั้นเป็นมูล มี ๒ โดยความต่างแห่งสัมประโยค, อกุศลจิต มี ๑๒ ด้วยประการฉะนี้ อกุศลวรรณนา จบ ฯ (อธิบายอเหตุกจิต) ท่านอาจารย์ครั้นจำแนกอกุศลแม้มี ๓ อย่าง โดยความต่างแห่ง มูล เป็น ๑๒ อย่าง โดยความต่างแห่ง…

เนื้อหานี้อธิบายเกี่ยวกับจิตที่เป็นปฏิปักษ์ต่อกุศลจิตซึ่งเรียกว่าอกุศล โดยเปรียบเทียบเหมือนชนที่เป็นคู่ปรับกับมิตรแล…

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 36 วิญญาณในจักขุ เพราะอาศัยอยู่ในจักษุนั้น เหตุนั้น จึงชื่อว่า จักขุ วิญญาณ ฯ สมจริงตามคำว่าที่ท่านกล่าวไว้ว่า วิญญาณนี้ มีความรู้แจ้ง

ในเนื้อหาเกี่ยวกับอภิธัมมัตถสังคหบาลี อธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างวิญญาณและจักขุ รวมถึงการวิเคราะห์วิญญาณที่อาศัยอยู่ในกายและประสาทสัมผัสต่าง ๆ …

…ด้วยอาการนั้น ๆ จิตที่ชื่อว่าสันตีรณะ เพราะอรรถว่า ใคร่ครวญ คือพิจารณารูป ตามที่รับไว้แล้วโดยชอบ ฯ [อธิบายวิบากวิจิตเป็นต้น] ที่ชื่อว่าวิบาก เพราะอรรถว่า เป็นผลแห่งกุศลและอกุศล ซึ่ง ขัดแย้งกันและกัน คำว่า ว…

…่ 37 ของอภิธัมมัตถสังคหบาลีและอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกาทบทวนคำถามเกี่ยวกับความหมายของทุกข์และสุข รวมถึงอธิบายวิบากเป็นผลจากกุศลและอกุศล โดยมุ่งเน้นที่การขุดค้นสุขทางกายและจิตที่ถูกบรรยายไว้ นอกจากนี้ยังมีการวิ…

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 40 จริง แต่ในอาวัชชนะทั้ง ๒ นั้น ควงต้นย่อมเป็นไปคราวเดียวเท่านั้น ในอารมณ์ อันจิตอะไร ๆ ไม่ได้จับแล้วในเบื้องต้น แม้ดวงหลังก็มี ความเพ

…กะ และอุเบกขาที่เกี่ยวข้องกับวิบากทางจิต ภายในบริบทของอภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา อธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างกิริยาที่รูปและอารมณ์ รวมถึงว่าจิตที่มีอุเบกขานั้นไม่มีการผูกพันกับสัมปยุตเหตุ…

…ุศลวิบากเหล่านั้น ท่านไม่พึงให้พิเศษได้ด้วยอเหตุกบท เพราะไม่เป็นไปต่างจากความเป็นอเหตุกะ ฉะนี้แล ฯ [อธิบายอเหตุกิริยาจิต] บัดนี้ เพื่อแสดงแม้อเหตุกกิริยาจิต โดยวิธี ๓ อย่าง โดยความ ต่างแห่งกิจในอธิการแห่งอเ…

เนื้อหาอธิบายเกี่ยวกับอเหตุกิริยาจิตและความหมายในบริบทของอภิธัมมัตถสังคหบาลี รวมถึงผสมผสานแนวคิดเกี่ยวกับจิตและธร…

… เป็นการกำาหนดด้วยการคำนวณ ฯ บทว่า อเหตุกจิตตฺานิ เป็นการแสดงขยายธรรมที่กำหนดไว้ อเหตุกวรรณนา จบ ฯ [อธิบายกามาวจรกุศลจิต] ท่านอาจารย์ครั้นแสดงจิต ๓๐ ถ้วน ด้วยสามารถแห่งอกุศลจิต ๑๒ ดวง อเหตุกจิต ๑๘ ดวง ด้วยป…

…และผลของอารมณ์ต่างๆ ที่ส่งผลต่อจิตใต้สำนึก และการเปลี่ยนแปลงของจิตเมื่อพ้นจากการครอบงำของปาปะ โดยให้อธิบายถึงความแตกต่างของจิตชนิดต่างๆ ผ่านการคำนวณและการพิจารณาในบริบทที่กว้างขวาง

… ความต่างกันแห่งกามาวจรจิต เหล่านั้น โดยความต่างแห่งกาละและเทศะเป็นต้น ไม่สามารถจะประ มาณ ได้เลย ฯ [อธิบายคำว่ากุศลเป็นต้น] จิตที่ชื่อว่ากุศล เพราะอรรถว่า ยังบาปธรรมอันน่าเกลียด ให้สะเทือน คือให้หวั่นไหว หร…

… วจีกรรม และมโนกรรม พร้อมด้วยการทำความเข้าใจในการแสดงออกของกามาวจรจิตที่แตกต่างกัน นอกจากนี้ยังมีการอธิบายคำว่า 'กุศล' ว่ามีความหมายอย่างไรและทำไมจิตชนิดนี้จึงมีความสำคัญในการปฏิบัติธรรม

…ภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 49 จึงได้กล่าวคำว่า กาเม เตวีส ดังนี้เป็นต้น อธิบายความว่า จิตใน กามภพแม้โดยประการทั้งปวง ถึงเมื่อมีประเภทมากมาย โดยความ ต่างแห่งปกิณณกะ มีกาล ทวาร และ…

เนื้อหานี้อธิบายถึงจิตในกามภพและประเภทต่างๆ ของจิต โดยแบ่งเป็นจำนวน ๕๔ รวมทั้งอธิบายถึงธรรมที่เกี่ยวข้องกับอกุศลวิบา…

…พราะอรรถว่า ยังกายและจิตให้เอิบอิ่ม คือ ให้แช่มชื่นหรือให้เจริญฯ ปีตินั้นมีความเอิบอิ่มเป็นลักษณะ ฯ อธิบายว่า มีการรับอารมณ์โดยสมควรเป็นลักษณะ ฯ ๆ ธรรมชาติที่ชื่อว่าสุข เพราะอรรถว่า ให้สัมปยุตธรรมเกิด ความส…

บทความนี้อธิบายถึงธรรมชาติของปีติและสุข โดยเปรียบเปรยถึงความรู้สึกที่เกิดขึ้นเมื่อได้รับอารมณ์ที่เหมาะสม รวมถึงการบ…

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 53 สัมปยุตธรรมมีวิตกเป็นต้นเหล่านี้นั่นแล จึงมีกิจคือการเพ่งเป็นแผนก ๆ ฯ แต่บัณฑิต พึงทราบความพิเศษแห่งธรรมทั้ง ๕ นั้นในความเป็นคู่ ปรา

…่างมีการวิเคราะห์การตั้งมั่นของจิตและการทำงานของวิตกและสมาธิ ที่เป็นอุปกรณ์สำคัญในการเข้าถึงความสงบ อธิบายการเจริญฌานและแนวทางของบัณฑิตในการพัฒนาปัญญาเพื่อต่อสู้กับกิเลสต่าง ๆ เช่น ราคะและพยาบาท เพื่อค้นหาค…

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 54 เหตุนั้น ท่านอาจารย์ทั้งหลายจึงกล่าวว่า "อุเบกขา ท่านกล่าวว่าสุขเหมือนกัน เพราะมี ความเป็นไปสงบ"ฯ ก็ความพิเศษแห่งฌานนั้น ด้วยสามารถแ

…ึงความแตกต่างระหว่างฌานในรูปาวจรกุศลและกามาวจรกุศล รวมถึงการวิเคราะห์ความเป็นไปของฌานตามหลักอภิธรรม อธิบายถึงการเกิดขึ้นและคุณลักษณะของฌานที่ได้จากการปรุงแต่ง โดยใช้หลักการทางอภิธรรมเพื่อแสดงให้เห็นถึงความ…

…ค์ ๒ และมีองค์ ๒ อีก โดยความต่างแห่งฌาน คือโดยความต่างแห่งความประกอบด้วยองค์ฌาน ๕-๔-๓-๒ และ ๒ อีก ฯ อธิบายว่า รูปาวจรจิตนั้นเป็นอีก ๑๕ ดวง โดยประเภทแห่งกุศลจิต วิบากจิต และกิริยาจิต อย่าละ ๕ ๆ โดย

…มีความสำคัญในการศึกษาถึงการเชื่อมโยงระหว่างนัยทางธรรมและวิบากที่เกิดขึ้นจากการปฏิบัติของผู้ฝึกฝน การอธิบายแบ่งประเภทของจิตที่เกี่ยวข้องกับกุศลจิต วิบากจิต และกิริยาจิตเพื่อให้ผู้อ่านสามารถเข้าใจและนำไปใช้ใน…

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 63 คาถาว่า จตุมคฺคปุปเภเทน เป็นต้น ประกอบความว่า โลกุตตร จิตอย่างประเสริฐ คือที่เรียกว่าอย่างยิ่ง เพราะไม่มีจิตอื่นจะยิ่งไปกว่า ตน ท่าน

บทนี้อธิบายถึงโลกุตตรจิตซึ่งเป็นจิตที่มีความประเสริฐที่สุด โดยได้เสนอมุมมองเกี่ยวกับการตัดกิเลสและการบรรลุถึงสั…

…ิอย่างนี้แล้วแสดงด้วยสามารถแห่งภูมิอีก ท่านอาจารย์จึงได้กล่าวคำ มีอาทิว่า จตุปัญญาสธา กาเม ดังนี้ ฯ อธิบายว่าบัณฑิตจึงกล่าวจิตในกามภพ ๕๔ พึงกล่าวจิตในรูป ภพ ๑๕ จึงกล่าวจิตในอรูปภพ ๑๒ และพึงกล่าวจิตในหมวดธรร…

บทความนี้นำเสนอการศึกษาอภิธัมมัตถสังคหบาลีและอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา โดยเจาะลึกในการอธิบายถึงจิตในประเภทต่าง ๆ ที่แบ่งตามประเภทของภพ ทั้งกามภพและรูปภพ รวมถึงความสัมพันธ์ที่มีระหว่างจิต ต่าง …