อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 42/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 42 แห่งอารมณ์ที่ได้เห็น ได้ยิน และได้รู้เป็นต้น หรือน้อมจิตสันดานไป โดยนัยดังที่กล่าวแล้วนั่นแล ได้แก่จิตที่สหรคตด้วยอุเบกขาฝ่ายกิริยา อเหตุกมโนวิญญาณธาตุฯ ก็มโนทวาราวัชชนะจิตนี้นั่นแล ท่านเรียกว่า โวฏฐัพพนจิต เพราะอรรถว่า กำหนดอารมณ์ตามที่ใคร่ครวญแล้ว (ตามที่สอบสวน แล้ว) ในทวารทั้ง ๕ ฯ จิตที่ชื่อว่าหสิตุปบาท เพราะอรรถว่า ให้เกิดความยิ้มแย้ม ได้แก่ จิตที่สหรคตด้วยโสมนัสฝ่ายกิริยาอเหตุกมโนวิญญาณธาตุ ซึ่งมีเหตุเพียง อาการร่างเริงในอารมณ์ที่ไม่โอฬาร แห่งพระขีณาสพทั้งหลาย ฯ บทว่า สพฺพถาปิ ได้แก่ โดยความต่างแห่งอกุศลวิบาก กุศล- วิบาก และกิริยา ฯ แล้วฯ ศัพท์ว่า อฏฺฐารส เป็นการกำาหนดด้วยการคำนวณ ฯ บทว่า อเหตุกจิตตฺานิ เป็นการแสดงขยายธรรมที่กำหนดไว้ อเหตุกวรรณนา จบ ฯ [อธิบายกามาวจรกุศลจิต] ท่านอาจารย์ครั้นแสดงจิต ๓๐ ถ้วน ด้วยสามารถแห่งอกุศลจิต ๑๒ ดวง อเหตุกจิต ๑๘ ดวง ด้วยประการอย่างนี้แล้ว บัดนี้ เพื่อ จะตั้งชื่อจิตที่พ้นไปจากจิตเหล่านั้นว่า โสภณะ จึงกล่าวคำมีอาทิว่า ปาปาเหตุกมุตฺตานิ ดังนี้ ฯ จิตอันพ้นจากจิตที่ชื่อว่าปาปะ เพราะ พราะให้บุคคลที่ถูกครอบงำ