อธิบาย : ​ค้นหาหนังสือธรรมะ หน้า 42 / 173

…น บัณฑิตก็ถือเอา ในปัญจมฌาน (ฌานที่ ๕) เพราะอรูปฌานมีองค์เสมอกัน โดย ประกอบด้วยอุเบกขากับเอกัคคตา ฯ อธิบายว่า ย่อมได้ชื่อว่าปัญจม ฌาน ฯ อีกอย่างหนึ่ง ประกอบความว่า รูปาวจรจิตและโลกุตตรจิต บัณฑิตถือเอาในความ…

ข้อความนี้กล่าวถึงการตีความฌานทั้งรูปและอรูปในเชิงอภิธัมม โดยเน้นถึงความหมายของอนุตตรจิตและการแบ่งแยกในความต่างของฌานต่างๆ โดยเฉพาะฌานที่ ๕ ซึ่งมีการกล่าวถึงว่าบัณฑิตได้แบ่งและถือเอาอย่างไรในทางปฏิบัต

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 73 [สังคหคาถา] อกุศลเจตสิก ๑๔ ประกอบลงได้ใน อกุศลจิต ๑๒ เท่านั้น โดยอาการ ๕ อย่าง คือ ในอกุศลจิตทั้งหมด ท่านกระทำไว้ ๔ เจตสิก ในโลภมูลก

ในหน้าที่ 73 ของอภิธัมมัตถสังคหบาลี อธิบายเกี่ยวกับอกุศลเจตสิก 14 ประกอบลงในอกุศลจิต 12 ผ่านอาการ 5 อย่าง รวมทั้งการกระทำของเจตสิกในโลภมูลและโ…

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 82 เจตสิกธรรมทั้งหลาย ถ้าอธิบายว่า ประกอบด้วยจิต ด้วยสักว่า บังเกิดขึ้นในที่เดียวกันเท่านั้นไซร้ ความที่แม้รูปธรรมทั้งหลายที่เกิด พ…

บทความนี้กล่าวถึงเจตสิกธรรมว่ามีความสัมพันธ์กับจิตและรูปธรรมอย่างไร โดยเน้นการเกิดและดับร่วมกันในที่เดียวกัน รวมถึงหลักการทางภูมิศาสตร์ของธรรมที่มีลักษณะเฉพาะ คำว่า เอกนิโรธ และ เอกวัตถุ รวมไปถึงเสน่ห

…รรมที่นับเนื่อง ในโสภณธรรม จากธรรมที่นับเนื่องในอกุศลนั้นก่อน จึงกล่าวคำ เป็นต้นว่า โมโห ดังนี้ ભૈ [อธิบายอกุศลเจตสิก] แต่ว่า ในอเหตุกจิตไม่มีธรรมแผนกหนึ่งต่างหาก เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงไม่กล่าวอเหตุเจตส…

…ภณและอโสภณ โดยแสดงให้เห็นถึงอำนาจในการสร้างสิ่งที่ดีและการแสดงออกของเจตสิกที่แตกต่างกัน นอกจากนี้ยังอธิบายถึงอาการของโมหะที่ส่งผลต่อจิตใจ ซึ่งเป็นภาวะที่ทำให้เกิดการงมงายในอารมณ์และความไม่รู้ต่อธรรมที่แท้จร…

…ในอรูป แต่ความ หลับของพระขีณาสพทั้งหลายจะพึงมี ก็ เพราะความอ่อนเพลีย (อิดโรย) ของ ร่างกาย ดังนี้ ฯ [อธิบายโสภณเจตสิก] ન્ ธรรมชาติที่ชื่อว่าสัทธา เพราะอรรถว่า เชื่อ ได้แก่ความเสื่อมใส ในพระพุทธเจ้าเป็นต้นฯ ศ…

เนื้อหานี้อธิบายเกี่ยวกับอภิธัมมัตถสังคหบาลีและอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา โดยเน้นการศึกษาเกี่ยวกับนิวรณ์และความแตกต่างขอ…

…่โสภณ- จิตทั้งหมด เพราะเกิดในโสภณจิตเหล่านั้นโดยแน่นอน เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าโสภณสาธารณาเจตสิก ฯ 4 [อธิบายวิรัติเจตสิก] ન วิรัติที่ชื่อว่าสัมมาวาจา เพราะอรรถว่า เป็นเครื่องพูดชอบแห่ง บุคคล ได้แก่ความงดเว้นจ…

เนื้อหาต้องการอธิบายความหมายของกายและจิตผ่านหลักอภิธรรม โดยการอธิบายถึงการเกิดขึ้นของความสงบในจิตและกาย ซึ่งมีความสำคัญใ…

…การสมาทาน และงดเว้นด้วยการตัดขาด) ฯ เจตสิกทั้ง ๓ ชื่อว่าวิรัติ เพราะเว้นจากทุจริตตามที่กล่าวแล้ว ฯ [อธิบายอัปปมัญญาเจตสิก] ය ธรรมชาติชื่อว่ากรุณา เพราะอรรถว่า กระทำในเมื่อคนอื่น มีความทุกข์ คือให้เกิดความลำ…

…ดี รวมถึงการงดเว้นจากการทำชีวิตสัตว์ การถือเอาสิ่งของที่ไม่ควรเอา และการประพฤติผิดในกาม นอกจากนี้ยังอธิบายถึงธรรมะเกี่ยวกับสัมมาทิฏฐิและการในวัตถุ ซึ่งได้แก่การมีความกรุณาในการบำบัดทุกข์ของผู้อื่น ว่าด้วยลั…

…บาท และอุเบกขาด้วย ความเป็นกลางในธรรมนั้นๆ ฉะนั้น (ในที่นี้) ท่านอาจารย์จึงไม่ถือเอาทั้ง ๒ อย่าง ฯ [อธิบายปัญญาเจตสิกเป็นต้น] ธรรมชาติที่ชื่อว่าปัญญา ด้วยอรรถว่า ย่อมรู้โดยประการ คือรู้ ชัดด้วยอำนาจอนิจจลัก…

…ามจริง และทั้งสองมีความสำคัญในแนวทางการพัฒนาจิตใจ เพื่อความเข้าใจและสงบในการดำเนินชีวิต บทความนี้ยังอธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างเมตตา อุเบกขา และอัปปมัญญา รวมถึงบรรยายถึงลักษณะของเจตสิกที่มีอิทธิพลต่อสัตว์ท…

…คแห่งเจตสิกที่ไม่แยกกันกับจิตเหล่านั้น ในจิตตุปบาททั้งหลาย เฉพาะด้วงหนึ่ง ๆ ตามสมควรแก่การประกอบ ฯ [อธิบายเจตสิกประกอบกับจิต] กามาวจรจิต ๔๔ ชื่อว่าเว้นทวิปัญจวิญญาณ เพราะอรรถว่า ทวิปัญจวิญญาณ ถูกกามาวจรจิต …

…กจากจิตได้ เช่น กามาวจรจิต ๔๔ ที่ถูกเว้นโดยทวิปัญจวิญญาณ และวิตกที่เกิดขึ้นในหญิงเหล่านั้น รวมถึงการอธิบายประเด็นต่างๆ เช่น วิจารย、อธิโมกข์、วิริยะ และปีติที่เกิดในจิตประเภทต่างๆ รวมถึงการเชื่อมโยงกับปกิณณกเ…

…เจตสิกที่แน่นอน และไม่แน่นอนอย่างเดียว ไม่ได้ยกเจตสิกบางเหล่าขึ้นแสดงโดยชื่อว่าเยวาปนกะ ดังนี้แล ฯ [อธิบายเจตสิกสัมประโยคกับจิต] บัดนี้ เพื่อจะแสดงสัมประโยคด้วยอำนาจการกำหนดจิตว่า บรรดา ธรรมมีผัสสะเป็นต้น ธ…

…่งมีผัสสะและความว่าด้วยการกำหนดจิตให้เข้าใจอย่างชัดเจนและลึกซึ้ง. การใช้อำนาจของการคำนวณในธรรมและการอธิบายจิตที่อยู่ในระดับต่าง ๆ เช่น ปฐมฌาน เพื่อให้ผู้ศึกษาสามารถจับต้องและตีความได้ดียิ่งขึ้น. สำหรับผู้ที…

…นหมวด ๕ ที่ ทรงแสดงด้วยสามารถแห่งบุคคลผู้มีฌานไม่แก่กล้านัก ซึ่งเจริญผ่านวิตก และวิจารไปเป็นองค์ ๆๆ อธิบายว่า แต่มีการสงเคราะห์ 4 อย่างด้วยกัน เพราะธรรมที่เว้นจากวิตกวิจารเกิดในจิตที่ประกอบในฌานที่ ๒ ได้ ตา…

บทความนี้พูดถึงคำว่า อัญญสมานเจตสิก และโสภณเจตสิก ในอภิธัมมัตถสังคหและอภิธัมมัตถวิภาวีนี โดยวิเคราะห์ธรรมที่เกี่ยวข้องกับอุเบกขาและความสงเคราะห์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในจิต ซึ่งเกี่ยวพันกับฌานหมวด ๕ และการ

…หาเท่านั้น เพราะเนื่องด้วยกามตัณหา และ ฯ บทว่า ทุวสสธา คือ ในจิต ๓๓ สงเคราะห์โดยอาการ ๑๒ เพราะ การทำอธิบายว่า ในความต่างแห่งจิตที่เป้ฯกุศล วิบาก และกริยา (๓) มีการสงเคราะห์ เป็นทุกะ (คู่) อย่างละ ๔ ทุกะ ฯ บ…

บทนี้กล่าวถึงเวทนาและอารมณ์ที่เกี่ยวข้องกับกามตัณหา การอธิบายถึงการต่างกันในประเภทของจิต ทั้งกุศล วิบาก และกิริยา โดยนำมาซึ่งการเรียนรู้และการเข้าใจในธรรมนั้น ๆ …

…จิต ด้วยประการอย่างนี้ คือ โดยนัยตามที่กล่าวแล้ว จึงแสดงความแตกต่างเท่ากับจิตตามสมควรแก่ การประกอบฯ อธิบายว่า บัณฑิตพึงกล่าวโดยนัยเป็นต้นว่า เจตสิกที่ ทั่วให้แก่จิตทุกดวง มีเพียง ๒, แต่อย่างหนึ่ง ๆ มีถึง ๘๕…

เนื้อหานี้เกี่ยวกับอภิธัมมัตถสังคหบาลีและอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา เน้นการประมวลธรรมและการรวมกลุ่มประเภทต่างๆ ของจิตตามอภิธรรม ที่กล่าวถึงการแสดงความแตกต่างของจิตในบริบทต่างๆ โดยแบ่งอย่างชัดเจนตามคุณลักษ

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 111 [สังคหคาถา] เหตุที่เป็นอกุศลมี ๓ คือ โลภะ ๑ โทสะ ๑ โมหะ ๑ เหตุที่เป็นกุศล และอัพยากฤตก็มี ๓ เหมือนกัน คือ อโลภะ ๑ อโทสะ ๑ อโมหะ ๑ ท

เนื้อหานี้อธิบายถึงประเภทต่างๆ ของอกุศลและกุศล โดยระบุตัวอย่างของจิตที่ถูกแบ่งตามเหตุและกิจต่างๆ เช่น โลภะ โทสะ โมหะ…

…และวัตถุ ตามสมควร คือการสงเคราะห์เบ็ดเตล็ดที่มี ชื่อว่าเวทนาสังคหะเป็นต้น ข้าพเจ้าจะแนะนำ คือแนะแนว อธิบายว่า นำมากล่าวโดยไม่เว้นจากจิตตุปบาทเหล่านั้นในที่ไหน ๆ ด้วยอำนาจ แห่งจิตตุปบาทนั่นแล คือด้วยอำนาจแห่…

…ันของจิตและเจตสิกที่มีความหลากหลาย โดยการวิเคราะห์ตามเวทนา เหตุ กิจ ทวาร อารมณ์ และวัตถุ ข้าพเจ้าได้อธิบายรายละเอียดที่เกี่ยวข้องที่มีความสำคัญและสามารถทำความเข้าใจการทำงานของจิตได้อย่างชัดเจน รวมถึงการระบุ…

…มพนจิตฯ ที่ระหว่าง แห่งชวนะกับปฏิสนธิ ตทาลัมพนะกับปฏิสนธิ หรือภวังค์กับปฏิสนธิ เป็นฐานแห่งจุติจิต ฯ อธิบายว่า สันตีรณะที่สหรคตด้วยอุเบกขาทั้ง ๒ อย่าง ชื่อว่ามีปฏิสนธิภวังค์และจุติเป็นกิจ เพราะสุขสันตีรณะไม่…

ในหน้านี้ของอภิธัมมัตถสังคหบาลี อธิบายถึงฐานแห่งสัมปฏิจฉันนจิตและการพิจารณาธรรมต่างๆ เช่น สันตีรณะ กับชวนะ และวิธีการที่สันตีรณะแสดงถึงปฏิ…

…พราะมีไม่การ เสวยรสแห่งอารมณ์นั้น เพราะเหตุนั้น ท่านอาจารย์จึง กล่าวว่า เว้นอาวัชชนะทั้ง ๒ ฯ ก็เพราะอธิบายอย่างนี้ พระอรรถ- กถาจารย์จึงกล่าวไว้ในอรรถกถาว่า ตั้งอยู่แล้วในฐานแห่งชวนะ ฯ เมื่อถือเอาความโดยประก…

เนื้อหาในหน้านี้กล่าวถึงการอธิบายขันธ์ที่เกี่ยวข้องกับจิตและธรรมชาติของอารมณ์ อธิบายถึงกาลที่เป็นอเหตุกะ รวมถึงความไม่มีอำนาจของปฏิสน…

…อาวัชชนะเป็นต้น และมีตทาลัมพนะเป็นที่สุดฯ เชื่อมความว่า จิต ๕๔ (เกิดขึ้นแล้ว) แม้โดยประการทั้งปวง ฯ อธิบายว่า จิต ๕๔ แม้โดยประการทั้งปวง ตั้งอยู่แล้วด้วยอำนาจแห่ง จิตที่เป็นไปในทวารนั้น ๆ โดยเพิ่มจิต ๔ คู่ม…

…ึงจิต ๔๖, ปัญจทวาราวัชชนะ และการเชื่อมโยงระหว่างจิตกับอารมณ์ที่เกิดขึ้นในทวารต่างๆ นอกจากนี้ยังมีการอธิบายถึงอนุรูป, กุศลจิต, และการระบุความหมายของจิตในบริบทของอภิธรรมซึ่งสนับสนุนการเข้าใจธรรมชาติจิตอย่างลึ…

…ลือไว้ศัพท์หนึ่งว่า จิตเป็นไปทวาร ๖ และจิต ที่พ้นจากจิตที่เป็นไปในทวาร ๖ ชื่อว่าฉทวาริกวินิมุตตจิต [อธิบายอารมณ์ ๖ มีรูปเป็นต้น] การวงเคราะห์อารมณ์ทั้งหลาย โดยสรุป โดยวิภาค และโดยจิต ที่มีอามรณ์นั้น ๆ เป็นว…

…ระมวลผลทางทวาร ๖ และจิตที่พ้นจากจิตในทวาร ๖ รวมถึงการวิเคราะห์อารมณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในจิต โดยมีการอธิบายถึงรูป เสียง กลิ่น และรสแทนภาพลักษณ์ของอารมณ์ในความเป็นจริง อารมณ์ทั้งหลายถูกอภิปรายโดยอิงจากหลักอภิ…

…รมณ์ของชวนจิตที่เป็นไปในส่วนก่อนแต่ใกล้จะตาย ก็หามิได้ จึงกล่าวว่า ยถาสมุภวํ ฯ เปฯ สมฺมติ ดังนี้ 1 [อธิบายอารมณ์ของจิตที่เป็นไปทางมโนทวาร] บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า ยถาสมุภวํ ความว่า โดยความสม ควรแก่ความบังเกิ…

…ของจิตที่พ้นจากทวาร ที่กล่าวถึงลักษณะและอวิหารณ์ของจิต ไม่ให้ยึดถืออารมณ์ที่เป็นอดีตหรือปัจจุบัน โดยอธิบายถึงความสำคัญของการเป็นอารมณ์และกรรมที่เกี่ยวข้องกับจิต จึงพิจารณาว่าอารมณ์ที่เกิดจากการยึดถือเป็นสิ่…