การศึกษาอภิธรรมในโลกุตตรจิต : หน้า 64/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 64 ให้สำเร็จแล้วฉะนั้น นั้น และเพราะผลสมาบัติเท่านั้นเป็นไปด้วยอำนาจการ ยึดอารมณ์ คือพระนิพพาน เพื่ออยู่เป็นสุขในปัจจุบัน เพราะฉะนั้น โลกุตตรกิริยาจิตจึงไม่มีแม้โดยประการทั้งปวงฉะนี้แล ฯ คำว่า ทวา ทสากุสลานิ เป็นอาทิ เป็นการรวมการนับจิตเป็นไปในภูมิ ๔ ตาม ที่กล่าวแล้วฯ เพื่อจะแสดงการสงเคราะห์ (รวม) ด้วยสามารถแห่ง ชาติอย่างนี้แล้วแสดงด้วยสามารถแห่งภูมิอีก ท่านอาจารย์จึงได้กล่าวคำ มีอาทิว่า จตุปัญญาสธา กาเม ดังนี้ ฯ อธิบายว่าบัณฑิตจึงกล่าวจิตในกามภพ ๕๔ พึงกล่าวจิตในรูป ภพ ๑๕ จึงกล่าวจิตในอรูปภพ ๑๒ และพึงกล่าวจิตในหมวดธรรม ๕ อย่างอันยอดเยี่ยม ๘ ดังนี้ ฯ ก็ในคาถานี้ จิตที่นับเนื่องในกามภพเป็นต้น โดยเป็นอารมณ์ แห่งกามตัณหาเป็นต้น แม้จะเป็นไปในภูมิอื่นจากภูมิของตน ๆ ท่าน ก็กล่าวว่า จิตในกามภพเป็นต้น เหมือนสัตว์เดียรัจฉาน แม้เกิด ในท้องของหญิงมนุษย์ ท่านก็สงเคราะห์เข้าในพวกสัตว์เดียรัจฉาน เหมือนกัน เพราะนับเนื่องในกำเนิดสัตว์เดียรัจฉานฉะนั้น ๆ จิต ที่ไม่นับเนื่องในภูมิไหนๆ เป็นส่วนหนึ่งแห่งหมวดโลกุตตรธรรม ๕ อย่าง ท่านกล่าวว่า จิตในโลกุตตรภูมิ (โลกุตตจิต) ดุจใน ประโยคเป็นต้นว่า กิ่งในต้นไม้ฯ อีกอย่างหนึ่ง นิทเทสว่า กาเม ในกามภพ และว่า รูเป ในรูปภพ โดยลบบทหลัง ๆ บัณฑิตจึงเห็น ความสัมพันธ์ในคาถานี้อย่างนี้ว่า บัณฑิตพึงกล่าวกามาวจรจิตใน กามภพ ๕๔ พึงกล่าวว่ารูปาวจรจิตในรูปภพ ๑๕ จึงกล่าวอรูปาวจรจิต