อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 51/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 51 แห่งนกตัวต้องการจะบินไปในอากาศฉะนั้น และดุจการบ่ายหน้าสู่ ดอกปทุมโฉบลงแห่งภมรตัวมีใจติดพันอยู่ที่กลิ่นฉะนั้น ๆ วิจารมีความเป็นไปสงบ มิใช่ความไหวตัวอย่างแรงของจิต ดุจการกางปีกแห่งนกตัวบินไปแล้วในอากาศ และดุจการบินวนเบื้องบน ดอกปทุมแห่งภมรตัวบ่ายหน้าสู่ดอกปทุมโฉบลงแล้ว ฯ ธรรมชาติที่ชื่อว่าปีติ เพราะอรรถว่า ยังกายและจิตให้เอิบอิ่ม คือ ให้แช่มชื่นหรือให้เจริญฯ ปีตินั้นมีความเอิบอิ่มเป็นลักษณะ ฯ อธิบายว่า มีการรับอารมณ์โดยสมควรเป็นลักษณะ ฯ ๆ ธรรมชาติที่ชื่อว่าสุข เพราะอรรถว่า ให้สัมปยุตธรรมเกิด ความสบาย ฯ สุขนั้นมีอันเสวยอิฏฐารมณ์เป็นลักษณะ ดุจพระราชา ผู้ทรงโปรดปรานรสแห่งโภชนะอันดีฉะนั้น ๆ บรรดาปีติและสุขเหล่านั้น ความแปลกแห่งปีติปรากฏในการได้อารมณ์ ดุจปีติแห่งบุคคล ผู้ลำบากในทางกันดาร เพราะได้เห็นน้ำที่ชายป่าเป็นต้นฉะนั้น ๆ ความ แปลกแห่งสุขปรากฏในการเสวยอารมณ์ตามที่ได้แล้ว (ดุจความสุข) ในการดื่มน้ำตามที่พบแล้วเป็นต้น (แห่งบุคคลผู้ลำบากในการเดินทาง กันดาร) ฉะนั้นๆ [อธิบายองค์ฌาน] จิตที่ชื่อว่าเอกัคคะ เพราะอรรถว่า มีอารมณ์เลิศอย่างเดียว เพราะ ไม่มีความฟุ้งซ่านไปในอารมณ์ต่าง ๆ ฯ ภาวะแห่งจิตมีอารมณ์เลิศ อย่างเดียวนั้น ชื่อว่าเอกัคคตา คือสมาธิ ฯ สมาธินั้น มีอันไม่ฟุ้งซ่าน เป็นลักษณะ ฯ จริงอยู่ จิตที่สัมปยุตด้วยอำนาจแห่งสมาธินั้นย่อมเป็น