อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 118 : หน้า 118/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 118 อภิธัมมัตถสังคหฎีกาแปล พรรณนาความปริเฉทที่ ๓ [ข้อความเบื้องต้น] บัดนี้ ท่านอาจารย์เพื่อแสดงการสงเคราะห์จิตและสิกตามที่ กล่าวแล้ว เข้าในปกิณณกสังคหะ โดยการจำแนกธรรมมีเวทนาเป็นต้น และการจำแนกจิตตุปบาทที่ต่างกัน โดยความต่างแห่งธรรมมีเวทนา เป็นต้นนั้น ๆ จึงเริ่มคำมีอาทิว่า สมปยุตตา ยถาโยค ดังนี้ ฯ ธรรม คือจิตและเจตสิก ซึ่งประกอบกันและกันตามสมควรแก่การประกอบ มีจำนวน ๕๓ อย่าง โดยสภาพ คือ โดยสามารถแห่งสภาพของตน ๆ โดยนัยเป็นต้นว่า จิตแม้ ๘๕ ก็มีอย่างเดียว โดยมีสภาพเหมือนกัน คือรู้ อารมณ์ ผัสสะทั่วไปแก่จิตทั้งปวง ก็มีอย่างเดียวโดยภาวะ คือการ ถูกต้อง ๆ บัดนี้ ชื่อว่าการสงเคราะห์ธรรมเหล่านั้นโดยเวทนา เหตุ กิจ ทวาร อารมณ์ และวัตถุ ตามสมควร คือการสงเคราะห์เบ็ดเตล็ดที่มี ชื่อว่าเวทนาสังคหะเป็นต้น ข้าพเจ้าจะแนะนำ คือแนะแนว อธิบายว่า นำมากล่าวโดยไม่เว้นจากจิตตุปบาทเหล่านั้นในที่ไหน ๆ ด้วยอำนาจ แห่งจิตตุปบาทนั่นแล คือด้วยอำนาจแห่งจิตตุปบาทที่ต่างกัน โดย ความต่างแห่งธรรมมีเวทนาเป็นต้นนั้น ๆ ฯ บทว่า ตตฺถ คือบรรดา สังคหะ 5 อย่าง เหล่านั้นๆ ન พระราชวรญาณมุนี ต่อมาเป็นพระเทพวราภรณ์ (เปลี่ยน ปุณโณ ป.ธ.๕) วัด บุรณศิริมาตยาราม พระนคร แปล