อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 128/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 128 ทั้ง ๕ ด้วยอำนาจแห่งสันตีรณะ และตทาลัมพนะ และในมโนทวาร ด้วยอำนาจแห่งตทลัมพนะ และที่ชื่อว่าทวารวินิมุตตะ (พ้นจากทวาร) เพราะเป็นไปด้วยอำนาจแห่งปฏิสนธิเป็นต้นฯ จิตที่ชื่อว่าปัญจฉทว่าริกะ เพราะอรรถว่า เป็นไปในทวารทั้ง ๕ และเป็นไปในทวารทั้ง ๖ ฯ ที่ชื่อว่าฉทวาริกวินิมุตตะ เพราะอรรถว่า จิตเหล่านั้นเป็นไปในทวาร ทั้ง ๖ และบางคราวก็พ้นจากทวารฯ อีกอย่างหนึ่ง บัณฑิตพึงเห็น การย่อศัพท์ส่วนหนึ่งเหลือไว้ศัพท์หนึ่งว่า จิตเป็นไปทวาร ๖ และจิต ที่พ้นจากจิตที่เป็นไปในทวาร ๖ ชื่อว่าฉทวาริกวินิมุตตจิต [อธิบายอารมณ์ ๖ มีรูปเป็นต้น] การวงเคราะห์อารมณ์ทั้งหลาย โดยสรุป โดยวิภาค และโดยจิต ที่มีอามรณ์นั้น ๆ เป็นวิสัย ชื่อว่าอาลัมพนสังคหะ ๆ ชื่อว่ารูป เพราะ อรรถว่า บอกซึ่งอารมณ์ที่ถึงความวิการแห่งรูป คือประกาศภาวะที่เป็น ไปในหทัยฯ รูปนั้นนั่นแล อันจิตและเจตสิกหน่วงไว้ ดุจไม้เท้า เป็นต้น ที่บุรุษผู้มีกำลังทุรพลยึดไว้ หรือว่าจิตและเจตสิกเหล่านั้นมา ยินดีในรูปนี้ เพราะเหตุนั้น รูปนั้น จึงชื่อว่าอาลัมพนะ ฯ อารมณ์คือ รูป ชื่อว่ารูปารมณ์ ฯ ที่ชื่อว่าเสียง เพราะอรรถว่า อันบุคคลพูด คือกล่าวฯ อารมณ์คือเสียงนั้น เพราะเหตุนั้น จึงชื่อว่าสัททารมณ์ ฯ ที่ ชื่อว่ากลิ่น เพราะอรรถว่า ประกาศ คือแสดงแหล่งของตน คือเป็น อารมณ์ที่ดุจกระทำการส่อเสียดว่า มีของสิ่งนี้อยู่ในที่นี้ ๆ อารมณ์คือ กลิ่นนั้น เพราเหตุนั้น จึงชื่อว่าคันธารมณ์ ฯ ที่ชื่อว่ารส เพราะ ๆ