อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 103/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 103 และถีนมิทธะ บางคราวเกิดขึ้นต่างกัน บางคราวเกิดรวมกัน (เกิดขึ้น พร้อมกัน)ฯ บทว่า เสสา ได้แก่ เจตสิก ๔๑ นอกจากอนิยตเจตสิก ๑๑ ตามที่กล่าวแล้วฯ แต่ท่านเกจิอาจารย์พรรณนาไว้ว่า เยวาปนเจตสิก ที่แน่นอน เหลือจากเยาวาปนเจตสิกที่ไม่แน่นอน ตามที่กล่าวแล้ว ฯ คำนั้น เป็นเพียงมติของเกจิอาจารย์พวกนั้น เพราะเจตสิกบางเหล่า ท่านอาจารย์มิได้ยกขึ้นไว้ในที่นี้ โดยชื่อว่าเยวาปนกะ ฯ ความจริง ในที่นี้ ท่านอาจารย์ได้ทำการแสดงแต่เพียงเจตสิกที่ได้อยู่ในจิตตุปบาท ตามสมควร ด้วยอำนาจเจตสิกที่แน่นอน และไม่แน่นอนอย่างเดียว ไม่ได้ยกเจตสิกบางเหล่าขึ้นแสดงโดยชื่อว่าเยวาปนกะ ดังนี้แล ฯ [อธิบายเจตสิกสัมประโยคกับจิต] บัดนี้ เพื่อจะแสดงสัมประโยคด้วยอำนาจการกำหนดจิตว่า บรรดา ธรรมมีผัสสะเป็นต้น ธรรมนี้มีได้ในจิตเท่านี้ดวง อย่างนี้ก่อนแล้ว จึง แสดงการสงเคราะห์ด้วยอำนาจการกำหนดเจตสิกราสีว่า ในจิตตุปบาทนี้ มีเจตสิกได้เท่านี้ ท่านอาจารย์จึงกล่าวคำเป็นอาทิว่า สงฺคหญิจ ดังนี้ ฯ ન คำว่า ฉตุตึส เป็นต้น เป็นการสงเคราะห์ด้วยอำนาจการคำนวณ โดย อำนาจแห่งธรรมที่ได้อยู่ในจิตนั้น ๆ ตามสมควร ฯ จิตทั้งหลายประกอบ ในปฐมฌาน หรือว่าปฐมฌานนั้นมีอยู่แก่จิตเหล่านั้น เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า ปฐมฌานิกจิต ฯ ท่านอาจารย์กล่าวคำว่า อปฺปมญฺญา วชฺชิตา ดังนี้ เพราะอัปปมัญญามีสัตว์เป็นอารมณ์ และเพราะโลกุตตร จิตมีพระนิพพานเป็นอารมณ์ ฯ ด้วยบทว่า ตถา นี้ ท่านอาจารย์ย่อมชัก