อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 127 : หน้า 127/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 127 บทว่า ตตฺถ เชื่อมความว่า บรรดาทวารมีจักขุทวารเป็นต้น เหล่านั้น จิต ๔๖ ย่อมเกิดขึ้นในจักขุทวารตามสมควร ฯ จิต ๔๖ คือ ปัญจทวาราวัชชนะ ๑ จักขุวิญญาณเป็นต้น ๓ ด้วยอำนาจแห่งวิบากทั้ง ๒ โวฏฐัพพนะ ๑ กามาวจรชวนะ ๒๕ ด้วยอำนาจแห่งกุศลจิต อกุศล จิต และกิริยาจิต ที่เว้นจากอาวัชชนะ และตทาลัมพนะ ๘ โดยการถือ เอาตทาลัมพนะที่ยังมิได้ถือเอาๆ บทว่า ยถารห์ ความว่า ด้วยอำนาจ อนุรูปแห่อารมณ์มีอิฏฐารมณ์เป็นต้น การกระทำไว้ในใจโดยแยบคาย และไม่แยบคาย และสันดานที่ปราศจากอนุสัยเป็นต้นฯ บทว่า สพฺพถาปิ มีวาจาประกอบว่า จิต ๕๔ เป็นกามาวจรเท่านั้น แม้โดย ประการทั้งปวง มีอาวัชชนะเป็นต้น และมีตทาลัมพนะเป็นที่สุดฯ เชื่อมความว่า จิต ๕๔ (เกิดขึ้นแล้ว) แม้โดยประการทั้งปวง ฯ อธิบายว่า จิต ๕๔ แม้โดยประการทั้งปวง ตั้งอยู่แล้วด้วยอำนาจแห่ง จิตที่เป็นไปในทวารนั้น ๆ โดยเพิ่มจิต ๔ คู่มีโสตวิญญาณเป็นต้น เข้า ในจิต ๑๕ ที่เป็นไปในจักขุทวาร โดยการถือเอาจิตที่ยังมิได้ถือเอา ฯ จิต ๑๕ ที่เป็นไปแล้วด้วยอำนาจแห่งปฏิสนธิเป็นต้น ชื่อว่าพ้นจากทวาร เพราะไม่เป็นไปในทวารมีจักขุทวารเป็นต้น และเพราะไม่เป็นไปด้วย อำนาจแห่งการรับอารมณ์อื่นจากภวังค์ กล่าวคือมโนทวาร ฯ จิต ๓๖ คือ ทวิปัญจวิญญาณ เพราะเกิดขึ้นในมโนทวารของตน ๆ และเพราะไม่เป็นไปด้วย ชวนจิต ๒๖ เพราะเกิดขึ้นในมโนทวารเท่านั้น ชื่อว่าเอกทวาริกจิต (จิตเป็นไปในทวารเดียว) ตามสมควร คืออนุรูปแก่ทวารของตน ๆ ฯ ๆ จิตที่ชื่อว่าฉทวาริกะ (เป็นไปในทวาร ๖) เพราะเป็นไปในทวาร