อธิบาย : ​ค้นหาหนังสือธรรมะ หน้า 48 / 173

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 348 [สังคหคาถา] ในอดีตกาล มีเหตุอยู่ ๕ อย่าง ในปัจจุบัน - กาล มีผลอยู่ ๕ อย่าง ในปัจจุบันกาล มีเหตุอยู่ ๕ อย่าง ในอนาคตกาล มีผลอยู่ ๕ อ

บทความนี้วิเคราะห์เกี่ยวกับวัฏฏะที่มีอยู่ในภูมิทั้งสาม อธิบายถึงอวิชชาและตัณหาที่เป็นสาเหตุหลักในการเกิดกิเลส และวัฏฏะที่หมุนเวียนไม่สิ้นสุด ซึ่งพระสัมมาสัมพุทธเ…

…ท่านอาจารย์ทั้งหลาย มีสังคาหกาจารย์เป็นต้น ผสม คือผนวก แม้ซึ่งปัฏฐานนัยเข้าในปฏิจจสมุปบาทนั่นแล แล้วอธิบาย คือ ขยายให้พิสดารเคล้าคละกันไปโดยภาวะแห่งธรรมที่มีปกติเกิดขึ้น โดยความ เป็นแห่งปัจจัยธรรมนั้น และโด…

…ชาในอภิธัมมัตถสังคหบาลี โดยชี้ให้เห็นว่ามันมีความสำคัญอย่างไรต่อการรู้และไม่รู้ในอริยสัจ ๔ รวมถึงการอธิบายเกี่ยวกับปฏิจจสมุปบาทและบทบาทของปัจจัยในธรรมชาติ โดยยกตัวอย่างการประสบและไม่ประสบสิ่งที่ควรเป็นข้อคิ…

…ทิ ฯ ปัจจัยคืออวิชชา เพราะ เหตุนั้น จึงชื่อว่าอวิชชาปัจจัย ฯ เพราะอวิชชาปัจจัยนั้น (จึงมี สังขาร)ฯ [อธิบายสังขารเป็นต้น] ન્ สภาพที่ชื่อว่าสังขาร เพราะอรรถว่า ปรุงแต่สังขตธรรม ได้แก่ กุศลกรรมและอกุศลกรรม นสั…

เนื้อหาในหน้า 359 ของอภิธัมมัตถสังคหบาลีนี้อธิบายเกี่ยวกับสังขาร รวมถึงประเด็นสำคัญเช่น อวิชชาเป็นปัจจัย และการแบ่งประเภทของสังขารออกเป็น 3 ประเภท ได…

…ต่อความสันโดษ ตัณหาเป็นมูล (เหตุ) แห่งทุกข์ ในการแสวงหา อุปาทานเป็นมูล (เหตุ) แห่งทุกข์ในการรักษาฯ [อธิบายภาพเป็นต้น] ภพ มี ๒ อย่างคือ กรรมภพ (และ) อุปปัตติภพ ฯ บรรดา ภพทั้ง ๒ นั้น ภพที่ ๑ ชื่อว่าภพ เพราะอร…

…ายตนะ ๖ และการรับรู้ผ่านสัมผัส การแบ่งประเภทเวทนาเป็น ๓ ประเภท รวมถึงการจัดประเภทตัณหาและอุปาทาน โดยอธิบายเกี่ยวกับความแตกต่างระหว่างตัณหาและอุปาทาน ตลอดจนภพ ๒ ประเภทที่สำคัญในการเกิดผลจากกรรม นอกจากนี้ยังก…

…ีประมาณยิ่งเสริมให้ทวีขึ้น ของคนผู้อัน ทุกขธรรมมีความเสื่อมญาติเป็นต้นถูกต้องแล้ว ชื่อว่าอุปายาส ฯ [อธิบายปฏิจจสมุปบาทเป็นปัจจัยกันและกัน] ก็ในปฏิจจสมุปบาทนัยนี้ บัณฑิตพึงเห็นว่า เมื่อปัจจัยอื่นมีวัตถุและ อ…

…เกิดชาติและสภาวะต่างๆ เช่น อุปปัตติภพ ชรา มรณะและโสกะ ซึ่งสัมพันธ์กันในทางปรัชญาของพุทธศาสนา โดยมีคำอธิบายที่ชัดเจนถึงความเชื่อมโยงของแต่ละปัจจัยและการปรากฏของอารมณ์ ความทุกข์ในชีวิตประจำวันที่คนต้องเผชิญ เ…

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 363 ย่อมถึงความเป็นผู้ดื่มในกามทั้งหลาย เพราะฉะนั้น ตัณหาจึงเป็น ปัจจัยแก่กามุปาทาน ฯ อนึ่ง สัตว์ผู้ติดใจในอารมณ์ ต่างโดยรูปเป็นต้น เป็

เนื้อหาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างตัณหาและอุปาทาน โดยอธิบายว่าตัณหาคือปัจจัยที่นำไปสู่อุปาทานและสามารถส่งผลต่อการเกิดและการดับของชีวิต ซึ่งมีส่วนเชื่อมโยงกับชา…

…ม สวยงามเป็นต้นฯ (นัยอย่างนี้ชื่อว่าปฏิจจสมุปบาทนัย) ในอธิการนี้ คือ ในอธิการแห่งปัจจัยสังคหะนี้ ฯ [อธิบายอัทธาเป็นต้น] กาลที่ชื่อว่าอัทธา เพราะอรรถว่า ไปอยู่เสมอ คือดำเนินไป ได้แก่เป็นไปอยู่เนืองนิจติดต่อ …

บทความนี้วิเคราะห์แนวคิดที่สำคัญในอภิธัมมัตถสังคหบาลีเกี่ยวกับปัจจัยและเวลาในธรรม โดยชี้ให้เห็นถึงความเชื่อมโยงระหว่างอดีต ปัจจุบัน และอนาคตในแง่มุมต่างๆ จากอวิชชาและสังขารถึงการเกิดผลในชีวิต ฯลฯ นำเส

…ิญญาณเป็นต้น ที่ท่านกล่าวไว้ด้วยศัพท์คือชาติชารและมรณะ ซึ่งจะ เกิดในอนาคตจากปัจจัยคือปัจจุบันเหตุฯ [อธิบายอาการ ๒๐ สนธิ ๓ และสังเขป ๔] อาการมี ๒๐ อย่างนี้ คือเช่นนี้ ฯ เหตุเป็นต้น ชื่อว่าอาการ เพราะ อรรถว่า…

เนื้อหาเกี่ยวกับอภิธัมมัตถสังคหบาลีและอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกาที่อธิบายเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างเหตุและผลในทางธรรม โดยเฉพาะการเชื่อมโยงระหว่างอดีตกับปัจจุบันและอนาคต โด…

…นสุดเบื้องต้น ตัณหาเป็นมูลเหตุแก่ส่วนสุดเบื้องปลาย จึงกล่าวว่า อวิชชาตณฺหาวเสน เทว มูลานิ ดังนี้ ฯ [อธิบายสังคหคาถา] วัฏฏะย่อมดับลง โดยคับมูลแห่งวัฏฏะ กล่าวคืออวิชชาและ ตัณหา คือ โดยมูลเหตุเหล่านั้นถึงความไ…

เนื้อหานี้กล่าวถึงจตุสังเขปซึ่งเป็นเจตนาที่มีความสำคัญต่อการปฏิสนธิและการเข้าใจธรรม ในการอธิบายถึงอวิชชาและตัณหาซึ่งเป็นมูลเหตุของการเกิดภพต่าง ๆ โดยการทราบถึงธรรมที่เปลี่ยนแปลงไปในปัจจุบันและอนา…

…ิ ๓) เพราะนับเนื่องใน ๓ ภูมิว่า ปฏิจจสมุปบาท ด้วยประการอย่างนี้ คือโดยนัยที่กล่าวแล้ว อย่างนี้ ฯ ค [อธิบายปัฏฐานนัยปัจจัย ๒๔ มีเหตุปัจจัยเป็นต้น] ท่านอาจารย์ครั้นแสดงปฏิจจสมุปบาทนัย โดยวิภาคอย่างนี้แล้ว บัด…

…ดงถึงปฏิจจสมุปบาทที่เกี่ยวข้องกับธรรมชาติและกิเลส ซึ่งแสดงถึงการเชื่อมโยงของเหตุและผลทางจิตใจ โดยการอธิบายถึงการดำรงอยู่ของธรรมที่มีปัจจัยต่าง ๆ เป็นองค์ประกอบ เช่น ความโลภที่ทำให้เกิดการเจริญงอกงามตามกระบว…

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 369 เหตุปัจจัย ฯ มีคำอธิบายที่ท่านกล่าวไว้ว่า เป็นปัจจัยโดยฐานเป็นเหตุ คือเป็นปัจจัยโดยความเป็นเหตุฯ พึงทราบสันนิษฐานว่า ธรรมเป…

เนื้อหานี้ว่าด้วยการศึกษาเหตุปัจจัยภายใต้ข้อคิดในอภิธัมมัตถสังคหบาลี โดยอธิบายสิ่งที่เป็นเหตุและปัจจัย โดยเฉพาะธรรมทั้ง 5 ที่เป็นเครื่องค้ำจุนแก่รูปและนามธรรมในปวัติกาล รวมถึงการ…

…ปลกกันโดยอรรถแห่งอุปสรรค ด้วยสามารถแห่งเวไนย สัตว์ทั้งหลาย ผู้จะตรัสรู้ได้โดยประการนั้น ๆ นั่นแล ฯ [อธิบายสหชาตปัจจัยและอัญญามัญญปัจจัย] ธรรมที่เป็นปัจจัยแก่ธรรมทั้งหลายที่เกิดพร้อมกัน โดยความ ๆ เป็นธรรมมีก…

เนื้อหานี้เกี่ยวข้องกับอธิบายถึงนิโรธและจุติจิต โดยชี้ให้เห็นถึงความสำคัญของธรรมที่มีความเกี่ยวข้องกันในการเกิดขึ้นของสิ่งต่างๆ น…

…านั้นสหาชาตปัจจัยและอัญญมัญญปัจจัยก็จะพึงกลายเป็นปัจจัยเสมอกัน (เป็นปัจจัยที่เหมือนกัน) ฉะนี้และ ฯ [อธิบายนิสสยปัจจัยและอุปนิสสยปัจจัย] බ ธรรมเหล่านี้ คือ ขันธ์ ๕ อันเป็นที่อาศัยแก่นามและรูปซึ่งเกิด ร่วมกัน…

…ปัจจัยต่างๆ ในหลักอภิธัมในภาษาไทย โดยระบุถึงความแตกต่างระหว่างสหชาตปัจจัยและอัญญมัญญปัจจัย รวมถึงการอธิบายเกี่ยวกับนิสสยปัจจัยและอุปนิสสยปัจจัย รวมถึงการทำความเข้าใจในธรรมและวิญญาณที่เกี่ยวข้อง โดยยกตัวอย่า…

…ปัจจัย ฯ ปัจฉาชาตปัจจัย นั้น บัณฑิตจึงเห็นเหม็นเจตนาปรารถนาอาหาร” เป็นปัจจัยแก่ตัวลูก แร้งฉะนั้นๆ [ อธิบายอาเสวนปัจจัย ] การที่ธรรมเช่นกับตน โดยความเป็นกุศลเป็นต้น ยึดความที่ ธรรมซึ่งมีชาติอันเสมอกับตนอันถึ…

…ๆ ของจิต และความสัมพันธ์ระหว่างจิตและเจตสิกที่เป็นเครื่องอุปการะแก่นามรูปที่เกิดร่วมกัน พร้อมทั้งการอธิบายเกี่ยวกับอาเสวนปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อคุณภาพของธรรมต่างๆ ในบริบทของอภิธรรม.

…สันตีรณจิตเหล่านั้น รับอารมณ์มีรูป เป็นต้น บัณฑิตย่อมรู้ได้โดยความเป็นไปแห่งชวนะเท่านั้น ฉะนี้แล ฯ [อธิบายอาหารปัจจัย મ્ อาหาร ๔ เป็นอุปการะแก่รูปและอรูป โดยความเป็นเครื่อง อุปถัมภ์ ชื่อว่าอาหารปัจจัย ฯ จริ…

บทนี้กล่าวถึงความหมายของวิปากปัจจัยและอาหารปัจจัยในบริบทของอภิธัมมัตถสังคหบาลี โดยมุ่งเน้นถึงการเข้าใจธรรมชาติของจิตและกรรมที่ส่งผลต่อชีวิต การมีอาหารเป็นปัจจัยในการดำเนินชีวิต และบทบาทของกรรมที่เป็นเ

…นะ และอัพยากตชวนะ เฉพาะฝ่ายโลกิยะ เท่านั้น เพราะไม่ได้ยกโลกุตตรชวนะขึ้นเป็นอาเสวนปัจจัย ฯ ก็เพราะ ทำอธิบายไว้อย่างนี้ ในอรรถกถาปัฏฐานจึงกล่าวไว้ว่า แต่ฝ่ายโลกุตตร ชวนะ ที่ชื่อว่าเป็นอาเสวนปัจจัยไม่มีฯ แท้จร…

…สวนะหรือปัจจัยในการเกิดขึ้นของจิต และผลกระทบของกรรมที่มีต่อสภาพของจิตในเรื่องของการเข้าถึงผลทางกรรม อธิบายถึงความแตกต่างระหว่างโลกิยะและโลกุตตรชวนะ พร้อมการยกตัวอย่างและการวิเคราะห์ที่ละเอียด เพื่อตอกย้ำควา…

…ัฏฐานว่า โคตรภูเป็นปัจจัยแก่มรรคโดยเป็นอาเสวนปัจจัย โวทานะ เป็นปัจจัยแก่มรรค โดยเป็นอาเสวนปัจจัย ฯ [อธิบายนามรูปต่างเป็นปัจจัยแก่กันและกัน] รูปธรรมแม้ที่เกิดขึ้นด้วยกัน ไม่ชื่อว่าสัมปยุตตปัจจัย เพราะไม่มี ล…

…าเสวนะและมรรค โดยอาจารย์ธรรมปาลเถระได้กล่าวถึงปัจจัยต่างๆ ที่ส่งผลต่อการเกิดขึ้นของรูปธรรมและจิต โดยอธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างนามและรูป ในการพิจารณาและทำความเข้าใจถึงเหตุปัจจัยต่างๆ ที่เกิดขึ้นในปฏิสนธิกา…

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 383 คำว่า สทฺธาทโย ได้แก่ ศีล จาคะ และปัญญาฯ คำนี้ว่า แท้จริง ทาน ศีลเป็นต้นของตน อาศัยศรัทธาเป็นต้นของตนจึงมีได้ ๆ และทานศีลเป็นต้นของ

…ความหมายของคำว่า สทฺธาทโย ที่ประกอบด้วยศีล จาคะ และปัญญา มีความสำคัญต่อการพัฒนาของตนและของคนอื่น โดยอธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างศรัทธาและศีลกับสุขทุกข์ รวมถึงบุคคลที่เป็นกัลยาณมิตรที่ส่งผลต่อความเจริญทางจิต…

…มีพระภาคตรัสไว้ด้วยอำนาจ แห่งวัตถุในปฏิสนธิกาลเท่านั้น จึงกล่าวคำว่า วัตถุวิปากา อญฺญมญญ์ ดังนี้ ฯ [อธิบายจิตและเจตสิกเป็นอัญญมัญญปัจจัยแก่กันและกัน] ก็เพราะภาวะแห่งจิตและเจตสิกเป็นอัญญมัญญปัจจัย ด้วยอำนาจ …

…ดี ซึ่งประกอบด้วยฉันทาธิบดี วิริยาธิบดี จิตตาธิบดี และวีมังสาธิบดี ที่มีอำนาจร่วมกันในการเกิดนามรูป อธิบายว่าในปวัติกาล จิตและเจตสิกเป็นปัจจัยสำคัญในการค้ำจุนซึ่งกันและกัน ขณะเดียวกันกล่าวถึงความสัมพันธ์ระห…

…ัยปัฏฐาน และสมันตปัฏฐาน โดยประการทั้งปวง ตั้งอยู่โดยย่อ ๓ อย่าง ด้วยอำนาจแห่งบัญญัติ นาม และรูปฯ အ [อธิบายบัญญัติ] บทว่า ตตฺถ คือ บรรดาบัญญัตินามและรูปนั้น ๆ บัญญัติ มี ๒ อย่าง ต่างโดยเป็นอรรถที่บัณฑิตควรกล…

ในเนื้อหาได้กล่าวถึงความหมายและหน้าที่ของกาล ซึ่งประกอบด้วยอดีต ปัจจุบัน และอนาคต รวมถึงการแสดงถึงปัจจัยที่สำคัญต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับกรรมและธรรม นอกจากนี้ยังได้กล่าวถึงบัญญัติและการแยกแยะนามและรูป รวมถึ