อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 383/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 383 คำว่า สทฺธาทโย ได้แก่ ศีล จาคะ และปัญญาฯ คำนี้ว่า แท้จริง ทาน ศีลเป็นต้นของตน อาศัยศรัทธาเป็นต้นของตนจึงมีได้ ๆ และทานศีลเป็นต้นของคนอื่น ก็อาศัยศรัทธาและศีลเป็นต้นของกัลยาณ มิตรจึงมีได้เช่นกัน ดังนี้ ปรากฏชัดแล้ว ฯ คำว่า สุขทุกข์ ได้แก่ สุข และทุกข์ทางกาย ฯ คำว่า บุคคโล ได้แก่ บุคคลผู้เป็นกัลยาณมิตร เป็นต้นฯ คำว่า โภชน์ ได้แก่ โภชนะที่สบายเป็นต้น ๆ แม้ฤดูก็เป็น เช่นนั้นเหมือนกัน (คือ ฤดูที่สบาย) ฯ เพื่อจะยังอรรถที่กล่าวไว้แล้ว โดยสังเขปว่า อธิปติ ฯ เป ฯ ปจฺจยา โหนติ (นามรูปย่อมเป็น ปัจจัยแก่นามรูป โดยปัจจัย ๔ อย่าง ตามสมควร คือ ด้วยอำนาจอธิปติ ปัจจัย ๑ สหชาตปัจจัย ๑ อัญญมัญญปัจจัย ๑ นิสสยปัจจัย ๑ อาหาร ปัจจัย ๑ อินทรีย์ปัจจัย ๑ วิปปยุตตปัจจัย ๑ อัตถิปัจจัย ๑ อวิคตปัจจัย ๑) ดังนี้ ให้พิสดาร ท่านอาจารย์จึงกล่าวคำเป็นต้นว่า ตตฺถ ครุกตมา ลมุพน์ ดังนี้ ฯ คำว่า ครุกตมาลมุพนํ ความว่า อาลัมพนะที่บุคคลทำให้หนัก แน่น โดยปัจจเวกขณะและอัสสาทะเป็นต้นฯ จริงอยู่ อาลัมพนะนั้น อันต่างด้วยอาลัมพนะมีฌาน มรรค ผล วิปัสสนา และนิพพานเป็นต้น ย่อมกระทำธรรมมีปัจจเวกขณะ อัสสาทะ มรรค และผลเป็นต้น ให้ เนื่องด้วยตน เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าอาลัมพนาธิบดี ๆ ปัจจัย ๒ นั้น มีความแปลกกันอย่างนี้ คือ อาลัมพนาธิบดี ด้วยสักแต่ว่าเป็นอารมณ์ ควรทำให้หนัก อาลัมพนูปนิสัย ด้วยอรรถคือเหตุที่มีกำลังแม้กว่า ๑. โยชนา เป็น พลการณ์ ฯ