อภิธัมมัตถสังคหบ - วัฏฏะและปฏิจจสมุปบาท : หน้า 348/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 348 [สังคหคาถา] ในอดีตกาล มีเหตุอยู่ ๕ อย่าง ในปัจจุบัน - กาล มีผลอยู่ ๕ อย่าง ในปัจจุบันกาล มีเหตุอยู่ ๕ อย่าง ในอนาคตกาล มีผลอยู่ ๕ อย่าง ดังนี้ ฯ อาการมี ๒๐ สนธิมี ๓ และสังเขปมี ๔ ฯ พึงทราบวัฏฏะ คือ อวิชชา ตัณหา อุปาทาย เป็นกิเลสวัฏ ๑ เอกเทศแห่งภพ กล่าวคือกัมมภพและสังขาร เป็นภัมมวัฏ ๑ เอกเทศแห่งภพกล่าวคือ อุปบัติภพ และธรรมทั้งหลายที่เหลือ เป็นวิปากวัฏ ๑ ฯ และพึงทราบ มูล ๒ ด้วยอำนาจแห่งอวิชชาและตัณหาฯ [สังคหคาถา] ก็เพราะธรรมอันเป็นมูลเหล่านั้นนั่นแล ดับ วัฏฏะที่เป็นไปในภูมิทั้ง ๓ จึงดับ และเพราะอาสวะเกิด อวิชชาย่อมเจริญยิ่ง แก่เหล่าสัตว์ผู้ถูกลมสลบคือ ชรา และ มรณะบีบคั้นเนือง ๆ ๆ พระสัมมาสัม พุทธเจ้าผู้เป็นมหามุนี ทรงบัญญัติวัฏฏะ อันเป็นไปในภูมิทั้ง ๓ ที่หมุนไปไม่ขาด สาย ไม่มีจุดเริ่มต้นอย่างนี้ ว่าปฏิจจ สมุปบาท ด้วยประการฉะนี้