สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม: พระมหากัจฉริยะแห่งกรุงศรีอยุธยา : หน้า 69/144

อานาจจักรบุรียะ พระมหากัจฉริยะที่ทรงมีบทบาทด้านการพระศาสนาอย่างยิ่งพระองค์หนึ่ง ได้แก่ สมเด็จพระบรมราชาภิเษก พระมหากัจฉริยะองค์ที่ ๑ พระมหากัจฉริยะองค์ที่ ๒ แห่งกรุงศรีอยุธยา ซึ่งประชาชนยกย่องถวายพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าทรงธรรม ก่อนนั้ลวยราษฎร์สมบัติ พระองค์ทรงพระนครอยู่ที่วัดระฆัง ทรงเจริญบำเพ็ญกุศลด้านพระไตรปิฎกมากจนได้รับเลื่อนสมณศักดิ์เป็นพระภิรมรรตน์วรซึ่งเป็นพระรัทยาในสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชและทรงเป็นพระปิยาธิราช สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมทรงเป็นพระมหากษัตริย์ที่ทรงแสดงธรรมในพระราชพิธีต่าง ๆ สักลึกสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้ทรงเลื่อนสถานะเช่นเดียวกับสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีซึ่งทรงปกครองกรุงธนบุรีระยะสั้น ๆ เพียง ๑๕ ปี นอกจากทรงเป็นนักบวชที่เก่าแก่ลำดับในพระอริยบวรแล้ว พระองค์ยังทรงเป็นนักการศาสนาที่คร่ำครึอีกด้วย ทรงปฏิบัติสมาธิสนุกสนานกับมรดกธรรมและพื้นวัตรอาราม ทรงเห็นว่าวังสงครามกัมบี้ศ์พระไตรปิฎก กระจัดกระจาย ลุบทาย และถูกเผาทลายไปเป็นจำนวนมาก จึงทรงมุ่งมันรวบรวมมูลบับที่ลงเหลืออยู่ เพื่อ่นำมาคัดลอกสร้างเป็นพระไตรปิฎกฉบับหลวงต่อไป และโปรดเกล้าฯ ให้ปัญญ์ชาญพระไตรปิฎกจากหลายเมือง อาทิ สมุดภาพไตรภูมิ ฉบับหลวง สมเด็จพระบรมราชาภิเษก ฉบับหลวง สมัยธนบุรี แสดงภาพสรรค์ฉันดูดักัด “บุคคลจำพวกใดเป็นพระพุทธรูป ตั้ขึ้นในศาสกุลกรรมบก อปครด้วยปรัญญา ปรารถนาพระนิพพาน แลเดินดี ในคุณพระรัตนตรี ผู้ซึ่งได้เกิดในดุลิสนคร” มีนาคม ๒๕๔๙ อยู่ในบุญ ๒๗