กัมมธารยสมาสในบาลีไวยกรณ์ : หน้า 2/53

ประโยค - บาลีไวยกรณ์ วจีวิภาค สมาสและตัทธิต - หน้าที่ 108 กัมมธารยสมาส [๔๕] นามศัพท์ ๒ บท มีวิภัตติและวจนะเป็นอย่างเดียวกัน บทหนึ่งเป็นประธาน คือ เป็นนามนาม, บทหนึ่งเป็นวิเสสนะ คือ เป็นคุณนาม หรือเป็นคุณนามทั้ง ๒ บท มีบทอื่นเป็นประธาน ที่ ท่านย่อเข้าเป็นบทเดียวกัน ชื่อ กัมมธารยสมาส ๆ นั้น มี 5 อย่าง คือ " วิเสสนปุพฺพปโท, วิเสสนุตตรปโท, วิเสสโนภัยปโท, วิเสสโนปมปโท, สมภาวนปุพฺพปโท, อาธารณปุพฺพปโท." ๆ วิเสสนบุพพบท มีบท วิเสสนะ อยู่ต้น, บทประธานอยู่ข้าง หลัง อย่างนี้ " มหนฺโต ปุริโส = มหาปุริโส บุรุษใหญ่, ขตฺติยา กัญญา = ขตฺติยกัญญา นางกษัตริย์, นีล อุปปล - นีลุปุป ดอก อุบลเขียว, " ในสมาสนี้ เอามหันตศัพท์ เป็นมหา อย่างนี้ " มหา ราชา พระราชาผู้ใหญ่, มหาธานี เมืองใหญ่, มหาวน์ ป่าใหญ่ " เป็นต้น. บางสมาสท่านก็ย่อบทวิเสสนะ เหลือไว้แต่อักษรตัวหน้า อย่างนี้ " กุจนิตา ทิฏฐิ - กุทิฏฐิ ทิฏฐิอันบัณฑิตเกลียด, ปธาน วจน์ = ปาวจน์ คำเป็นประธาน, สนฺโต ปุริโส = สปฺปุริโส บุรุษ ระงับแล้ว " แม้ถึงอย่างนี้ ก็เป็น วิเสสนบุพพบทแท้, วิเสสนุตตรบท มีบทวิเสสนะ อยู่หลัง บทประธานอยู่หน้า อย่างนี้ " สตฺโต วิเสโส = สตฺตวิเสโส สัตว์วิเศษ, นโร วโร-นราโร นระประเสริฐ, มนุสฺโส ทลิทโท มนุสฺสทลิทโท มนุษย์ขัดสน."