ข้อความต้นฉบับในหน้า
๒
ประโยค - บาลีไวยกรณ์ วจีวิภาค สมาสและตัทธิต - หน้าที่ 127
ศัพท์ คือ กากสูโร คนกล้าเพียงดังกา แม้ถึงท่านจะไม่ได้ยกขึ้น
แสดงในคัมภีร์ทั้ง ๒ นั้นว่า เป็นอุปมาบุพพบท กัมมธารยะ ก็มีรูป
ความ เหมือนศัพท์ คือ สงฺขปณฺฑร์ ข้าพเจ้าจึงจัดไว้เป็นพวกเดียวกัน
ส่วนในฎีกาแห่งสัตถสารัตถชาลินี กล่าวว่าศัพท์ คือ กากซูโร คน
กล้าเพียงดังกา สีหสูโร คนกล้าเพียงดังสีหะ ๒ ศัพท์นี้ เป็นปฐมา
พหุพพิหิ ในจุลสัททนีติ ก็กล่าวเหมือนฎีกาแห่งสัตถสารัตถชาลินี
ยกเอาศัพท์ทั้ง ๒ คือ สงฺขปณฺฑร์ และ กากสูโร เป็นอุทาหรณ์
และกล่าวให้วิเศษต่อไปว่า " อธิบายอย่างอื่นยังมีอีก คือกากโต สูโร
-กากสูโร คนกล้ากว่ากา ในอรรถนี้เป็นปัญจมีตัปปุริสะ " ศัพท์ที่ยก
ขึ้นแสดง เป็นอุทาหรณ์เหล่านี้ มีรูปความเป็นอย่างเดียวกัน จะเป็น
สมาสอะไรก็ต้องเป็นด้วยกัน แต่ท่านแสดงต่าง ๆ กันไปอย่างนี้ ข้าพเจ้า
เองก็ยังแสวงหาเหตุอยู่ว่า ศัพท์เหล่านี้ เป็นปฐมาพหุพพิหิด้วยเหตุไร
หรือจะประสงค์ว่า บรรดาศัพท์ที่มีบทอื่นเป็นประธานแล้ว เป็นพหุพพิหิ
สิ้น ตามสูตรว่า " อญฺญปทตฺเถ พหุพพิหิ พหุพพิหิ ในอรรถแห่ง
บทอื่นทั้งหลาย " ถ้าถือมั่นตามแบบนี้แล้ว กัมมธารยะ บางอย่าง
มี สีตสมฏฐิ [ฐาน ที่] ทั้งเย็นทั้งเกลี้ยง, กุสลสงชาติ กมุม กรรม
[อันบัณฑิต ] นับพร้อมว่ากุศล. เป็นต้น และตัปปุริสะบางอย่าง มี
อรญฺญคโต ชนไปแล้วสู่ป่า, สกุลวิทโธ สัตว์อันศรแทงแล้ว เป็นต้น
จะมิต้องกลายเป็นพหุพพิหิด้วยหรือ ?
อีกอย่างหนึ่ง ในพาลปโพธิและสัตถสารัตถชาลินี จัดไว้แต่