วิเสสนะและอุปมาของบาลีไวยกรณ์ : หน้า 3/53

ประโยค - บาลีไวยกรณ์ วจีวิภาค สมาสและตัทธิต - หน้าที่ 109 วิเสสโนภยบท มีบททั้ง ๒ เป็นวิเสสนะ มีบทอื่นเป็นประธาน อย่างนี้ " สีตญฺจ สมฏฐญจ = สีตสมฏฐิ" [ ฐาน ที่ 1 ทั้งเย็นทั้งเกลี้ยง อนุโธ จ วชิโร จ-อนุธวชิโร (ปุริโส บุรุษ ] ทั้งบอดทั้งหนวก ขณฺโช จ ขุชโช จะขญชชโช (ปุริโส บุรุษ ] ทั้งกระจอกทั้ง ค่อม." วิเสสโนปมบท มีบทวิเสสนะเป็นอุปมา จัดเป็น ๒ ตาม วิเสสนะอยู่หน้าและหลัง, สมาสที่มีอุปมาอยู่หน้า เรียก " อุปมา- ปุพฺพปโท." มี อุ, อย่างนี้ " สงข์ อิว ปุณฑร สงฺขปณฺฑร์ [ซีร น้ำนม ] ขาวเพียงดังสังข์, กาโก อิว สูโร-กากซูโร คนกล้า เพียงดังกา, ทิพพ์ อิว จกฺขุ = ทิพพจักขุ จักษุเพียงดังทิพย์ " สมาส ที่มีอุปมาอยู่หลัง เรียก " อุปมานุตตรปโท " มี อุ. อย่างนี้ " นโร สีโห อิว-นรสีโห พระเพียงสีหะ, ญาณ์ จกฺขุ อิว-ญาณจักขุ ญาณเพียงดังจักษุ, ปญฺญา ปาสาโท อิว-ปญฺญาปาสาโท ปัญญา เพียงดังปราสาท." สัมภาวนบุพพบท มีบทหน้าอันท่านประกอบด้วยอิติศัพท์ บท หลังเป็นประธาน ดังนี้ " ขตฺติโย [อห์] อิติ มาโน =ขตฺติยมาโน มานะว่า [เราเป็น] กษัตริย์, สตฺโต อิติ สัญญา = สตฺตสญฺญา ความสำคัญว่าสัตว์, สมโณ [อหิ ] อิติ ปฏิญญา = สมณปฏิญญา ปฏิญญาว่า [ เราเป็น] สมณะ " ๑. ในสัททนิติว่า สิตต์ จ ต สมมฏฐ์ ฐาน ฯ กวาด ฯ คือทั้งรดน้ำทั้งปัด