ความเจริญของพระสงฆ์ในคันถธุระ : หน้า 58/121

เจริญขึ้นและแพร่หลายขยายเป็นวงกว้างออกไป ทั้งนี้ก็เพราะว่า บรรดามหาชน ตลอดจนสมเด็จพระราชาธิบดีในประเทศทั้งหลาย ต่างพอใจสนับสนุนยกย่องพระสงฆ์ที่เอาใจใส่ในด้านคันถธุระ พระสงฆ์รูปใดมีอุตสาหะศึกษาเล่าเรียนพระไตรปิฎกบาลีอรรถกถา จนมีความรู้ความสามารถที่ประจักษ์แล้ว ท่านรูปนั้นย่อมไม่แคล้ว ที่จะได้รับเกียรติยศชื่อเสียงและลาภสักการะ ในระยะนี้ จึงปรากฏว่าพระสงฆ์ในพระพุทธศาสนาทุก รูปทุกนาม ต่างก็ทำความพยายามในด้านคันถธุระ จนบางท่านมี สมรรถนะสูงเด่นเป็นผู้ทรงจำพระบาลีไตรปิฎก ๔๔,๐๐๐ พระ ธรรมขันธ์ไว้ได้ และบางท่านมีปัญญาแจ่มใส สามารถปริวรรต บาลีภาษาออกมาเป็นภาษาของตนๆ ตลอดจนท่านที่สามารถ รจนาพระคัมภีร์ไว้ให้เป็นประโยชน์ในพระพุทธศาสนาเช่นนี้ก็มีอยู่ เมื่อเจ้าทั้งหลายกลับมาเห็นค่านิยมในคันถธุระยิ่งกว่า วิปัสสนาธุระไปเสียอย่างนี้ จึงหาผู้ที่สนใจในการบำเพ็ญวิปัสสนา ได้ยากเต็มที สภาพการณ์เป็นเช่นนี้นานวันเข้าวิปัสสนาวงศ์พระ อรหันตะก็ค่อยซบเซาเสื่อมเสื่อมลงไปและเสื่อมลงไป แล้วในที่สุดก็เสื่อมลงไปจนเกือบไร้ร่องรอย เมื่อเอ่ยถึง เรื่องวิปัสสนาขึ้นมาคราใด ก็พลอยให้เกิดความพิศวงสงสัยขึ้นใน ใจว่า วิปัสสนาวงศ์คงจะเสื่อมสูญไปจากโลกนี้แล้วหรือไฉน