หลักการเจริญภาวนาและสมถวิปัสสนากรรมฐาน : หน้า 13/53

พระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) 1 หลักการเจริญภาวนา สมถวิปัสสนากรรมฐาน พระพุทธเจ้าทุกๆ พระองค์ ทั้งอดีต ปัจจุบัน อนาคต ล้วนทรงสอนให้สัตว์โลก - ละชั่ว ด้วยกาย วาจา ใจ - ทําความดี ด้วยกาย วาจา ใจ ทําใจให้ผ่องใส การที่จะทำใจของตนให้ดีตามนี้ได้มีหลักคือ สมถวิปัสสนา อันเป็นวิชชาสำคัญในพระพุทธ ศาสนา ตามพระบาลีว่า เทว เม ภิกฺขเว วิชชาภาคิยา ฯ “ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย วิชชามี ๒ อย่าง คือ สมถะ คือ ความสงบระงับ วิปัสสนา คือ ความเห็นแจ้ง สมถะ เป็นขึ้นแล้ว ต้องการให้จิตเป็นขึ้น จิตเป็นขึ้น ต้องการให้ความกำหนัดยินดีหมดไป วิปัสสนา เป็นขึ้นแล้วต้องการทำให้ปัญญาเป็นขึ้น ปัญญาเป็นขึ้น ต้องการให้ความไม่รู้จริงอันใดที่ อยู่กับจิตใจหมดไป” สมถะ เป็นวิชชาต้น แปลว่า สงบระงับใจ วิปัสสนา เป็นขั้นสูง แปลว่า เห็นแจ้ง “สมถะ - วิปัสสนา ๒ อย่างนี้ เป็นธรรมอันสุขุม ลุ่มลึกในทางพระพุทธศาสนา ผู้พูดได้ศึกษามาตั้งแต่บวช พอบวชออกจากโบสถ์แล้วได้วันหนึ่ง รุ่งขึ้นอีกวัน หนึ่งก็เรียนทีเดียว ไม่ได้หยุดเลย บัดนี้ทั้งเรียนด้วย ทั้งสอนด้วย ทั้ง ๒ อย่างนี้” สมถะและวิปัสสนามีภูมิแค่ไหน ? สมถะมี ๔๐ ภูมิ คือกสิณ ๑๐ อสุภะ ๑๐ อนุสติ ๑๐ พรหมวิหาร ๔ อาหาเรปฏิกูลสัญญา ๑ จตุ ธาตุววัตถาน ๑ อรูปฌาน ๔ วิปัสสนามี ๖ ภูมิ คือ ขันธ์ ๕ อายตนะ ๑๒ ธาตุ ๑๘ อินทรีย์ ๒๒ อริยสัจ ๔ ปฏิจจสมุปบาท ธรรม (เป็นธรรมที่อาศัยซึ่งกันและกันเกิดขึ้น) หัวใจ เริ่มต้นการเรียนภูมิของสมถะ “ต้องทำใจหยุดก่อน” ตรงตามความหมายว่า สงบนิ่ง ใจ ประกอบด้วยความเห็น ความจำ ความคิด ความรู้ รวมกันเป็นจุดเดียว อยู่ที่เบาะน้ำเลี้ยง