วากยสัมพันธ์: การศึกษาและการประกอบคำพูด : หน้า 2/46

ประโยค๑ - บาลีไวยากรณ์ วากยสัมพันธ์ - หน้าที่ 215 วากยสัมพันธ์ ภาคที่ ๓ (๑๔๗) นักเรียนได้ศึกษาวจีวิภาค รู้จักส่วนแห่งคำพูดแล้ว ควรศึกษาให้รู้จักวิธีประกอบคำพูดเข้าเป็นพากย์ เพื่อเป็นประโยชน์ ในการพูดหรือแต่งหนังสือซึ่งแสดงความให้ผู้อื่นเข้าใจ เหมือนนาย ช่างผู้ฉลาด รู้จักปรุงทัพพสัมภาระให้เป็นเรือน เพื่อเป็นประโยชน์แก่ ผู้จะอยู่ ฉะนั้น วิธีประกอบคำพูดเข้าเป็นพากย์นั้น เรียกว่า วากยสัมพันธ์. (๑๔๘) คำพูดนั้นแบ่งเป็น ๓ อย่าง ดังนี้ :- က ๑. ศัพท์เดียวหรือหลายศัพท์ แต่ยังผสมให้เป็นใจความไม่ได้ เรียกว่า บท กำหนดตามวิภัตตินาม จะกี่ศัพท์ก็ตาม นับวิภัตติ ละบท ๆ เช่น ปุตฺโต เป็นบทหนึ่ง มาตาปิตเรสุ เป็นบทหนึ่ง เป็น ตัวอย่าง. ๒. หลายบทผสมให้เป็นใจความได้ แต่ยังเป็นตอน ๆ ไม่เต็มที่ เรียกว่า พากยางค์ มี ๓ อย่าง คือ (นาม) กุลสฺส ปุตโต, (คุณ) ปิโย ปุตฺโต, (กิรยา) ปุตโต มตาปิตเรส สมสม ปฏิปชฺชนฺโต เป็นตัวอย่าง, ตอนหนึ่ง ๆ นับเป็นพากยางค์หนึ่ง ๆ ๓. หลายบทหรือหลายพากยางค์ ผสมให้เป็นใจความได้เต็มที่