แบบเรียนบาลีวิชาการสมบูรณ์แบบ : หน้า 40/119

40 แบบเรียนบาลีวิชาการสมบูรณ์แบบ สมาส ข้อสับสนเกี่ยวกับสมาสบางชนิด 1. คำคำนี้ ย่อเข้าเป็นสมาสกับศัพท์ได บสมาสนี้เป็น ฉัตริฏฐุลอาทิกรนพุทธพิษสมาส คือ อาทิตย์(เป็นดิน), เกาะ(ประเภา), สีวิธาร(บริวาร), มณฑป(ประมาณ), ปุงฺปะสมุทฯ ฯลฯ และมีรูปแบบวิเคราะห์เหมือน ฉัตริฏฐุลอาทิกรนพุทธพิษสมาส ว. สีโล อฏิส โล สีโล (คฺโค) มีคีลีเป็นต้น(สี+อากิ) ว. ขนุชาติ นโก โส ยุสโล ขนุชีกาโก (ชม.) มีขันธ์เป็นต้นเป็นประเภา(ขนุชา+นก) ว. อุปสนา ปริวาร ยุสโล อุปสนปริวาร(ชมโนะ) มีวาณิชเป็นต้น(อุปสน+ปริวาร) ว. สหสล มฏฺฐ ฯ มี สสมุทตฺ ฯที ฯ สหสุสมุทฺติ (ธนฺ) มีพันเป็นประมาณ(สหส+มฏฺฐ) ว. พุทโธ ปงฺโม ยุสโล พุทูปมุโย (สนฺโล) มีพระพุทธเจ้าเป็นปฐมุโย(พุทโธ+ปงฺโม) เกณฑ์ ถ้าแปลว่า "ต่าง" เป็น ติดยาตับปุรสาสมาส เช่น สิลาทิคุณทมรม ไอ. ธรรมอันต่างโดยคุณ มีคีลีเป็นต้น(เฉพาะ สิลาทิคุณ+มหา เป็น ติดยาตับปุรสาสมาส).ว. สิลาทิคุณนโก สีโล สีคํากโก(ส่วนลำดับสมาสท้องต่าง ฯ นักศึกษาพึงคันด้นไปจากหัวข้อสมาสท้อง) 2. ทู ที่แปลมาจาก "ทูร" แปลว่า อันโทษประทุษร้ายแล้ว มีนามันมเป็นหวหลัง สำเร็จรูปแล้วใช้ขยายอักษรบสมาสนั้นเป็น ฉัตริฏฐุลอาทิกรนพุทธพิษสมาส เช่น ว. ทูรํ มโน ยุสโล ทูรโม(ชม.) มีโอ้นโทษประทุษร้ายแล้ว(ทูร+มุน) ว. ทูร่า สีลี ยุสโล ทูรัสโล(ชม.) มีเสียงออกไปแล้ว(ทูร+สีล) ว. ทูร่า ปญฺญา ยุสโล ทูปปโล(ชม.) มีปัญญาออกโทษประทุษร้ายแล้ว(ทูร+ปญฺญ) 3. น นิพบลมาจาก "นิกขต" แปลว่า ออกไปแล้ว และ ว ที่แปลมาจาก "วิคต" แปลว่า ไปปราศแล้ว มินามณฑามเป็นหวหลัง สำเร็จรูปแล้วใช้ขยายอักษรบสมาสนั้นเป็น ปฏิวัฒน์อาทิกรนพุทธพิษสมาส เช่น ว. นิพบฺโตกิคลโส ยุสโล นิกกิโลโส(ชม.) มีคีลีออกไปแล้ว(นิพบ+กิโลส) ว. วิคโต สลโท ยุสโล นิสฺสโก(ชม.) มีเสียงออกไปแล้ว(นิพบ+สฺตก) ว. วิคฺมล มลฺ ยุสโล วิโมโล(กาโญ) มีคีลีไปปราศแล้ว(วิค+มลฺ) 4. สมาสที่ปกติสังเคราะห์ ตั้งแต่ เอก จนถึง อุตรถฺ (๑ ถึง ๙๔) เป็นหน้าหน้าหลวงเป็นนาม ลงร่างเป็นนาม แปลว่ารูปแล้วให้เป็นนามนาม ไม่ได้ทำหน้าที่ขยายบอกเราๆ อยู่สมาสนั้น เป็น ทุปธีสมาส เช่น ปญฺญา อินทรียาน ปัญญอุทีฆา ๑. ปัญญา สตฺติ กิญฺญู สตฺตุคิญฺญู ๒. สติ อตสกิ ฆิตา ฯ ฯ ๓. ฤๅก กิญฺญู ฯ, ฯ ๓.กฺฎิ