ข้อความต้นฉบับในหน้า
บทที่ ๓ ตัณฌิต
เดส ติฏฑ ตัณฌิต บ่งอิ่นเป็นประโยชน์ที่อุตกุลแก่ทานนานเหล่านี้ชื่อว่า ตัณฌิต ฯ แปลว่า บทอันเป็นประโยชน์ก่ออุตกุลแก่ทาน หมายถึง ทำความหมายของนานให้พิเศษขึ้น เช่น บทนามว่า กลาส แปลว่า น้ำผด ลง ณ ปัจจัย มิรุลำลีเป็น คกลาว่า ย้อมฉับด้วยผ้าคือ จะเห็นได้ว่า กลาว เมื่อสำเร็จเป็น คกลาว เกิดความหมายพิเศษขึ้นมาใหม่ ณ ปัจจัยเป็นประโยชน์ณอุตกุลแก่ทานอย่างจึงเรียกว่าตัณฌิต
ความแตกต่างตัณฌิตกับสมาส
ตัณฌิต เป็นการสร้างคำใหม่ในภาษาบาลี โดยลงปัจจัยแทนศัพท์ มีลักษณะแตกต่างจากสมาสคือ สสมาย ย่อยนามเข้าเป็นบทเดียวกันเกิดเป็นคำใหม่ ตัณฌิต เป็นการย่อบทนามเหมือนกันแต่บทหลังออก โดยการลงปัจจัยแทนเกิดความหมายพิเศษเพิ่มเติมจากเดิม และมีรูปแตกต่างจากเดิมมากน้อยตามอาจจะของปัจจัยที่ลง เช่น
กลาว+รุดดู ลง ณ ปัจจัย แทน รุดดู กลาว+ ณ พุกณิ ลง ณ อนุพันธุ์ ลงสระหน้า คือ อี ม -------------- สรุปเป็น ---------------- สูญกิ
นำประกอบ
สูง+นิทก ลง ณ ปัจจัยแทน สูญกิ
ลง ณ อนุพันธุ์ สูญกิ
ลงสระหน้า คือ อี สูญกิ
นำประกอบ สูญกิ
สำเร็จเป็น สูญกิ
วัดอัตเป็นของแห่งสมง์
ชนิดของตัณฌิต
ตัณฌิต แบ่งเป็น ๓ ชนิดใหญ่ คือ
๑. สามัญตัณฌิต
๒. ภาวัตตัณฌิต
๓. อัยยตัณฌิต
๑. สามัญตัณฌิต แบ่งออกเป็นอีก ๑๓ ชนิด คือ
๑. โคตตตัณฌิต มีกำจง ๘ ตัว คือ ณ, นายณ, นา, เหนย, ณฺ, ณฺ, เหนร
๒. คติยาตัณฌิต มีกำจง ๓ ตัว คือ ณฺิก
๓. ราคาตัณฌิต มีกำจง ๓ ตัว คือ ณ