ธรรมชาติและลักษณะของใจในมนุษย์ : หน้า 18/117

วิทยาศาสตร์ใดๆ ค้นหาได้ ใจนี้อาศัยอยู่ในกาย สามารถทำงานได้ด้วยการคิดอย่างคล่องแคล่วไปทีละเรื่อง และคิดไปได้ไกลๆ ตลอดจนสามารถบังคับควบคุมกายให้ทำกิริยาอาการต่างๆ ได้ โดยมีฐานที่ตั้งถาวร อยู่ที่ศูนย์กลางกาย ใจมีอำนาจรู้ได้ ทำหน้าที่ประสานงานกับประสาททั้ง 5 นั้น ด้วยการ 1) บังคับใช้ประสาททั้ง 5 (ประสาทตา หู จมูก ลิ้น กาย) 2) รับรู้สิ่งที่เกิดขึ้นกับประสาททั้ง 5 ด้วยอาการ 4 อย่าง คือ เห็นได้แก่ รับภาพ รับเสียง รับกลิ่น รับรส รับโผฏฐัพพะ (สิ่งแตะต้องกาย) รับอารมณ์ที่กระทบ ผ่านมาทางประสาททั้ง 5 แล้ว เปลี่ยนสิ่งที่มากระทบเหล่านั้นทั้งหมดให้เป็นภาพ จำ ได้แก่ บันทึกภาพต่างๆ ที่ผ่านมาแล้วนั้นไว้อย่างรวดเร็วเหมือนภาพที่ถูกบันทึกไว้ในฟิล์ม ภาพยนตร์เพื่อเก็บไว้เป็นข้อมูลต่อไป คิด ได้แก่ ใคร่ครวญพิจารณาข้อมูลต่างๆ ที่จำได้แล้วนั้น ไปในทำนองว่า ดีชั่ว ชอบ ชัง หรือเฉยๆ รู้ ได้แก่ ตัดสินใจเชื่อหรือรับทราบสภาพสิ่งต่างๆ (ที่มากระทบกับประสาททั้ง 5 ก่อนที่จะรับ และ จำได้ ) ว่าเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ การที่มนุษย์ประกอบด้วยกายและใจนี้เอง จึงได้ชื่อว่า เป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ เพราะหากว่ามนุษย์ ขาดร่างกายมีแต่เพียงใจ หรือดวงจิต เราก็เรียกมนุษย์ผู้นั้นว่า อมนุษย์ เช่น ผีสาง เปรต อสุรกาย เป็นต้น ในทางตรงกันข้าม ถ้าหากผู้นั้นมีแต่ร่างกาย แต่ไม่มีจิตใจ ท่านก็เรียกว่า คนตาย ดังนั้นทั้งร่างกายและใจ จึงได้ชื่อว่าเป็นพื้นฐานของความเป็นมนุษย์ เมื่อเป็นมนุษย์ก็สามารถฝึกสมาธิได้ ซึ่งต่างจากสัตว์ทั่วไป ในโลกที่แม้มีทั้งร่างกายและจิตใจ แต่ก็ไม่สามารถจะฝึกสมาธิได้ 1.2.1 ธรรมชาติของใจ 1.2 ลักษณะของใจ ใจ เป็นธรรมชาติที่กวัดแกว่ง ดิ้นรน รักษายาก ห้ามยาก ไม่สามารถจะตั้งอยู่ในอารมณ์ใด อารมณ์หนึ่งได้นาน มักตกไปในอารมณ์ที่น่าใคร่ ซึ่งสามารถอธิบายลักษณะของใจ ว่า จะหาน้ำ 1 2 1. ดิ้นรน คือ ดิ้นรนเพื่อจะหาอารมณ์ที่น่าใคร่ น่าพอใจ เหมือนปลาถูกจับไว้บนบกดิ้นรนต้องการ พระภาวนาวิริยคุณ (เผด็จ ทตตชีโว), ชาวพุทธต้องรู้, (กรุงเทพมหานคร : อักษรบัณฑิต, 2531), หน้า 11. สัตว์ฝึกสมาธิได้ยาก ทั้งนี้เพราะสภาวะและคุณภาพของใจด้อยกว่าและแตกต่างจากมนุษย์ ในทาง พระพุทธศาสนาถือว่าสัตว์ เป็นสภาวะชีวิตที่ยังตกอยู่ในอบายภูมิ (ชีวิตในอบายภูมิ ได้แก่ สัตว์นรก เปรต อสุรกาย และ สัตว์ เดรัจฉาน) สามารถศึกษารายละเอียดเพิ่มเติมจากวิชาจักรวาลวิทยา 3 * ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท จิตตวรรค, มก. เล่ม 40 ข้อ 13 หน้า 387. บ ท 1 เ ท ที่ 1 ส ม า ธิ คือ อะไร DOU 5