สาระสำคัญพระธรรมเทศนา: วิปัสสนาภูมิ : หน้า 41/67

82 สาระสำคัญพระธรรมเทศนา ๒๔ ติลักขณาทิคาถา ๒ (วิปัสสนาภูมิ) ๔ เมษายน ๒๔๙๗ นโม..... สพฺเพ สงฺขารา อนิจจาติ..... พระพุทธองค์ทรงแสดงธรรมสำหรับพุทธบริษัทสี่ โดยทรงแยกแยะธรรมเป็นหลายประเภท ที่ ยกมาแสดงนี้เป็นประเภทวิปัสสนาภูมิปาท หรือธรรมบทวิปัสสนา หลังการเสด็จดับขันธปรินิพพาน ได้มีการทำสังคายนา ดังมีความว่า สพฺเพ สังขารา อนิจจาติ ฯ เมื่อบุคคลเห็นตามปัญญาว่า สังขารทั้งหลายไม่เที่ยง เมื่อนั้นย่อมเหนื่อยหน่ายในทุกข์ นี้เป็นหนทางหมดจดวิเศษ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ของกายมนุษย์ถึงกายอรูปพรหม ๘ กาย ล้วนไม่เที่ยง มี อายุขัยกัปป์ เช่น อายุมนุษย์ลดจาก ๑๐๐ ปี ในสมัยพุทธกาล ลงเหลือ ๗๕ ปี สิ่งที่อาศัยธาตุ - อาศัยธรรม สังขารนี้ไม่เที่ยงเลย ไม่ว่าจะเป็น ติณชาติ รุกขชาติ บ้านเรือน ภูเขา ฯลฯ เมื่อโลกอันตรธาน ก็ย่อยยับหมด เมื่อเห็นตามปัญญานี้ ความถือมั่นใดๆ ในโลกในภพ ย่อมไม่มี เป็นหนทางอันหมดจดวิเศษ สพฺเพ สังขารา ทุกชาติ สังขารทั้งปวงเป็นทุกข์ เบญจขันธ์ของกายมนุษย์เป็นทุกข์ ตั้งแต่เด็กอยู่ในท้อง เป็นทุกข์ทั้ง ๔ กาย มีสุขบ้างเล็กน้อย เมื่อมนุษย์รู้เห็นเช่นนี้ ก็เบื่อหน่ายในทุกข์เป็นหนทางหมดจดวิเศษ “นึกดูเบญจขันธ์ทั้ง ๕ ของกายมนุษย์เป็นสุขหรือเป็นทุกข์ ถ้าว่าคนเจ็บ ไข้ละก็เห็นว่าเป็นทุกข์ คนแก่ชรานั่นเห็นเป็นทุกข์จริงๆ ถ้าว่าเป็นทุกข์จริง เป็น ทุกข์ ตลอด เด็กอยู่ในท้องก็ดี คลอดแล้วก็ดี เป็นเด็กเล่นโคลนเล่นทรายอยู่ก็ดี หรือ รุ่นหนุ่ม รุ่นสาวก็ดี หรือแก่เฒ่าชราปานใดก็ดี ถ้าว่าไม่พิจารณาตามความเป็นจริง แล้วสุขหายากนัก ทุกข์มากเป็นทุกข์จริง” ธรรมทั้งหลายไม่ใช่ตัว - รูปธรรม นามธรรมไม่ใช่ตัว - เบญจขันธ์ทั้ง ๕ ในภพทั้งสาม คือ กามภพ รูปภพ อรูปภพ ไม่เที่ยงเป็นทุกข์จริงๆ - ดวงธรรมที่ทำให้เป็นกายมนุษย์ มนุษย์ละเอียด ถึงพระอรหัต ก็ล้วนไม่ใช่ตัว เพียงแต่ อาศัยซึ่งกันและกัน เมื่อเห็นจริงลงไปดังนี้ว่าธรรมทั้งหลายไม่ใช่ตัว ย่อมเบื่อหน่ายในทุกข์ นี้เป็น หนทางหมดจดวิเศษ