อธิบายลักษณะของธาตุ : หน้า 32/115

ประโยค - อธิบายลักษณะของ อายาด - หน้าที่ 31 6. ธาตุ คำที่เป็นมูลฐาน คือเป็นต้นเดิมหรือรากสำหรับให้เครื่องปรุงหลักอื่นเข้าประกอบ เรียกว่า ธาตุ ตามพยัญชนะแปลว่า "ทรง" หมายความว่า ทรงไว้ซึ่งความของตน ได้แก่ทรงตัวอยู่เท่านั้น จะเอกหรือกระจายออกไปก็ไม่ได้ เนื้อความของตนมีอยู่อย่างไร ถึงเนื้อความไว้ซึ่งนั้น ไม่เปลี่ยนแปลง เว้นแต่บางคราวที่อุปสรรค เช่นกัน บางตำราหน้า ก็อาจเปลี่ยนเนื้อความผิดไปจากเนื้อความเดิมได้แต่ ถ้าโดยลำพังตัวแล้ว หาเปลี่ยนแปลงไม่ บรรดาสรรพสิ่งต่างๆ ตลอด ถึงคนและสัตว์ ล้วนต้องมีธาตุเป็นมูลเดิม คือ ต้องประกอบด้วยธาตุ ประชุมกัน จึงเกิดเป็นรูปร่างขึ้นฉันใด แมกิริยาอายาดก็ฉันนั้น ที่จะสำเร็จเป็นรูปขึ้น ส่วนมีธาตุเป็นตัวดังเดิม เก่าโดยทั่วไป บรรดาศัพทักษ์ร่างทั้งหมด ส่วนต้องมีธาตุเป็นแนวเกิดก่อนทั้งหมด ถึง แม้ศพนาท่านก็เช่นกัน แต่อย่าที่ศพนาม เราใช้นามชนิดเสีย แล้วจึงไม่ปันเป็นธาตุ ความจริงก็ลงมาจากธาตุเช่นเดียว กับวิริยะ ถ้าต้องการทราบละเอียด ก็อาจค้นหาด้วยเช่นเดียวกัน เครื่องปรุงอย่างอื่น มีวิริยะเป็นต้น ที่จะประกอบได้ ส่วนต้อง ประกอบที่ธาตุ ถ้าขาดธาตุเสียอย่างเดียว เครื่องปรุงต่างๆ ก็ไร ประโยชน์ เพราะไม่มีตัวประกอบ เมื่อมีธาตุ เครื่องปรุงต่างๆ จึงประกอบได้ เช่น อ. ว่า โภคี วฑฺฒิ ศัพทก็เรียงลำดับนี้ต้อง ตั้ง คร. หรือ อน คุตฺก่อน แล้วจึงใช้ วิคัด ปัจจัย ประกอบต่อไป ภายหลัง ต่อกัน วิคัด ปัจจัย จงเป็นเครื่องส่งให้ทราบถึง กาล