อธิบายบาลีไวรากณี สมาทและตัชฌิต : หน้า 55/94

ประโยค - อธิบายบาลีไวรากณี สมาทและตัชฌิต - หน้า 54 หมายเหตุพิเศษที่ใช้ทั่วไปโดยมาก คือ สามัญญิตติซึ่งเป็นปัจจัยแทน ศพทได้ทั่วไป ทั้งที่เป็นนามนาม คุณนาม และกริยาด้วย จึงได้ชื่อ อย่างนั้น. ภาวัตถิต ใช้ปัจจัยแทนได้เฉพาะ ภาวะ ศพทอย่างเดียว อพยศถิต ใช้ปัจจัยที่หลังศพทนาม สำเร็จรูปเป็นอพยศศพท แกง ตามวิกิตติตั้ง ๆ ไม่ได้. สามัญญิตติต ที่ว่างปัจจัยแทนศพทนาม ทั้ง 2 นั้น ดังนี้:- แทนบนามนาม เช่นในโคตรถิติติแทน อปรุง ซึ่งเป็นศพท นาม แปลว่า เหล่ากอ โดย วิ. ว่า วิสุทธิสุขอุปจิ วิสุทธิโจ แปลว่า เหล่ากอแห่งวิสุทธิ ชื่อว่า วาสิฐฺ เป็นต้น. แทนคุณนาม เช่น ในพหลวัตถิติติแทน ปกติศพท ซึ่งแปลว่า ปกติ หรือแทน พหุ ศพท ซึ่งแปลว่ามาก อันนี้ว่านิเป็นคุณศพท โดย วิ. ในตำรับนี้ว่า อภิจูณา อสุจิ ปกติ อภิจูณา แปลว่า อภิญฺม เป็นปกติ ของบุคคลนั่น (บุคคลนั้) ชื่อว่า มืออิฺญฺมเป็นปกติ. ทยา อสุ ฯ พหลา ทายดู ความเป็นอึดดู ของบุคคลนั่นมาก (บุคคลนั้น) ชื่อว่ามีความอึดคาม เป็นต้น. แทนกริยา ข้อนี้ไม่ใช่ปัจจัยแทนได้ก็ย่อมอายขาด และก็ย่อม กิตฺ. แทนกิริยาอายาขยา เช่น ใน ครุตอทิตฺตู วิ. ว่า นาวาย ครตดีติ นาวิโก ชนใด ย่อมข้าม ด้วยเรือ เหตุนี้นิน (ชนั่น) ชื่อว่า นาวิกะ ผู้ข้ามด้วยเรือ. นี้ใช้ปัจจัยแทน ครติ ซึ่งแปลว่า ย่อมข้าม ซึ่งเป็นกิริยาอายขดต. ใช้แทนกิริยาคิตต์ เช่น วิ. ธมฺม จิโต มฤมิโก แปลว่า ชนตั้งอยู่แล้วในธรรม ชื่อว่า ธมฺมิก ในที่นี้ใช้ นิติ ปัจจัย