อธิบายบทไว้อานาจิสและคติชิต : หน้า 57/94

ประโยค - อธิบายบทไว้อานาจิสและคติชิต - หน้า 56 แบบของพระอมรภิรติ (เกิด) วัดบรมวาส [ อำานาจ ณ ปัจฉิมและปัจฉิมเนื่องด้วย ณ ] ได้พูดไว้แล้วว่า ตัณหา มีปัญญาเป็นหลัก พึงงานเรื่องของ ปัญญาเสียก่อน ปัจจยานเนื่องด้วย ณ อย่างหนึ่ง เนื่องด้วยพยัญชนะ อื่นอย่างหนึ่ง ที่เนื่องด้วย ณ เมื่อลงไปแล้ว ณ นั้นต้องลบทั้งเสีย ไม่ปรากฏเลย แต่ให้ฟังสังเกตอย่างนี้ คือถ้าถามใดมิสะระเป็นบรรสะ มีพยัญชนะสังกจ คือ สตฺถกที่ไม่ออกเสียอยู่ข้างหลัง เช่น กุจจะ โมคุลลิสึ ทุกข์ เป็นต้น หรือที่เป็นสะระที่มอยู่แล้ว เช่น โรหินี นาวา สาวุตติ ดังนี้ ณ ปัจจัยไม่มีอำนาจอะไร ต้องลบทั้งเสีย เหลือไว้แต่ สระที่ ณ อาคะห์ และสระของศัพท์ที่ลง ก็ต้องถูกลบด้วย แล้วเอา สระที่ ณ คำศัพท์ไปลงไว้ที่ศัพท์นั้น เช่น กุจจะ ศัพท์ ลง นาน ปัจจัย ต้องลบ ณ เสีย เหลือแต่-นะ ไปต่อเข้าปัน กุจจโน หรือ นาวา ศัพท์ Δ ลง อีก ปัจจัย ก็ใหลบ ณ เสีย เหลือไว้แต่-ก แล้วลบสระ-- ที่ นาวา เสีย-ก ไม่มี่อาคะห์ต้องเอาไปลิดไว้กับ นาวา จึงเป็น นาวิโก แม่ศัพท์ อื่น ๆ เช่นกัน ถ้าหากศัพท์นั้นมีสระเป็นบรรสะล้น ไม่มีพยัญชนะสังโยคอยู่ เนื่องหลัง ด้วยอานาของ ณ นั้นเอง บังคับให้ พยัญธิ คือ ทิละ อย่างหนึ่ง วิภา คือทำให้ครูปเดิมอย่างหนึ่ง ทิละ นั้น คือ สระสั้นให้ยาว เช่น อ ทมะให้เป็น อา อ, o ให้เป็น ออ, o ให้เป็น ออ, วิภานั้น เช่น อ วิภา ให้เป็น อo, อุ ให้เป็น โอ บางทีเออ โอ