บทวิเคราะห์เกี่ยวกับคำว่า 'ครึ่ง' และ 'กึ่งหน่วย' : หน้า 80/94

ประกอบ - อธิบายบาลไวยากรณ์ สมาคมและติชิด - หน้า 79 ซึ่งแปลว่า 'ครึ่ง' หรือ 'กึ่งหนึ่ง' คำว่า 'ครึ่ง' หรือ 'กึ่งนี้' หมายถึงจำนวนรวม ไม่เต็มตามอัตรา เช่นการนับของเรา ๑,๒,๓ เป็นต้น นี้เป็นจำนวนเต็ม แต่ถ้าจำนวนที่ ๒ ไม่เต็ม นับได้ครึ่งเดียว เราพูดกันว่า ๑ กับครึ่ง แต่ในภาษาไวยากรณ์คำว่า ๒ กึ่ง หมายความว่า ว่าจำนวนที่ ๒ หายไปครึ่งหนึ่ง จึงประกอบ อุตต ศัพท์ไว้ว่าจำนวน ขาด ประกอบว่า อุตตผน ตุฎิโทย ทิฐิโย ทิฏฐิโม หรือ ทิวฏฐโม ที่ ๒ ทั้งถึง คำ ทิฏฐดน (ถือเอาความว่า ๑ กับครึ่ง) อุตตนต ตติโย อุตตนติโอ-อุตตนตยม ที่ ๓ ทั้งถึง (ถือเอาความว่า ๒ กับครึ่ง) วิธีประกอบ ต้องประกอบคำศัพท์จำนวนเต็ม แต่แปล หรือตามความต้องลดจำนวนเต็มนั้นลงกึ่งหนึ่ง นี้เป็นลักษณะของจำนวนหน่วย, ถ้าหากกึ่งจำนวน ๑๐ ก็หมายความว่า ๕. ถ้ากึ่ง จำนวน ๑๙๙ เช่น อุตตสตี้ ก็ได้แก่จำนวน ๑๐๐. ถ้ากึ่งจำนวน ๑.000 เช่น อุตตสัสิส ก็ได้แก่จำนวน ๕00. หมายความกึ่งหนึ่งเสมอ. คราวนี้จะได้ธิบายวิธีประกอบสังขะตั้งแต่ร้อยขึ้นไป แต่มีแผนกึ่งหนึ่ง ของจำนวนบ้างหนึ่ง ที่จะต้องใช้ อุตต ศัพท์ประกอบดังนี้ :- ก. ถ้าเท่าทัว ของเศษข้างท้าย จะได้ครบจำนวนเต็มเป็น