ความลำเอียงและความเพียรในทางธรรม : หน้า 64/142

โมหาคติ ลำเอียงเพราะเขลา ได้แก่การกระทำโดยไม่พิจารณาให้ถ่องแท้ว่า อย่างไรถูก อย่างไรผิด อย่างไรควร อย่างไรไม่ควร เช่น ได้รับคำฟ้องแล้ว ยังไม่ทันสอบสวนให้รอบคอบ ด่วนตัดสินผิดๆ ไม่ถูกต้อง จัดเป็นการไม่ยุติธรรมประการหนึ่ง ภยาคติ ลำเอียงเพราะกลัว เช่น คนมีอำนาจทำผิด ผู้พิพากษา ไม่กล้าตัดสินใจลงโทษเพราะกลัว เขาจะทำร้ายตอบ หรือผู้ที่อยู่ในปกครองทำผิด ไม่กล้าลงโทษเพราะกลัวจะขาดเมตตากรุณา กลัวเขาจะ เดือดร้อน จัดเป็นการไม่ยุติธรรมประการหนึ่ง อคติ 4 ประการนี้ ไม่ควรประพฤติ เป็นการกระทำสิ่งที่ไม่ควรทำ ซึ่งเป็นความประพฤติที่ผิดด้วย ความลำเอียง คือ ด้วยความไม่เที่ยงธรรม การประพฤติสมเหตุ สมผล หรือมุ่งความเที่ยงตรงเป็นเกณฑ์ เรียกว่ายุติธรรม กัลยาณมิตรจะต้องมีทั้งความเที่ยงธรรมและยุติธรรมควบคู่ไปด้วย 4.1.7 ปธาน ความเพียร 4 อย่าง ปธานคือความพากเพียรพยายามในกิจที่ชอบธรรม (สัมมัปปธาน) เนื่องจากในโลกนี้มีกิจที่ต้องทำ มากมาย เมื่อทำแล้วจะให้ประสบผลสำเร็จ ต้องอาศัยความเพียรพยายามทุ่มเททั้งกาย วาจา ใจ ชนิดเอาชีวิต เป็นเดิมพัน บางคนก็ทุ่มเทอยากเป็นมหาเศรษฐี แต่บางคนใช้ความเพียรไปทำความชั่ว ลักขโมย จี้ ปล้น หรือฆ่ามนุษย์ด้วยกัน เป็นต้น ส่วนความเพียรในความหมายของกัลยาณมิตรนั้น ท่านหมายเอาเรื่องความเพียร พยายามละเว้นจากบาปอกุศลและเพียรพยายามที่จะพอกพูนกุศลให้เกิดขึ้นมาในใจซึ่งเป็นความเพียรที่เป็นไป เพื่อการได้บรรลุมรรคผลนิพพานเท่านั้น ปธาน คือความเพียร 4 อย่าง ได้แก่ 1. สังวรปธาน เพียรระวังไม่ให้บาปเกิดขึ้นในสันดาน คือ เพียรพยายามปิดกั้นบาป ปิดกั้นอกุศล ปิดกั้นความชั่วที่ยังไม่เกิดไม่ให้เกิดขึ้นในจิตใจได้แก่ การปิดประตูบาป ปิดประตูความชั่วไว้ไม่ให้เกิดขึ้นในจิตใจ มีสติระวังอินทรีย์ 6 คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ 2. ปหานปธาน เพียรละบาปที่เกิดขึ้นแล้ว คือ ความตั้งใจละบาปอกุศล ที่เกิดขึ้นแล้วในสันดานให้ หมดสิ้นไปคือ เพียรพยายามเลิกละ หรือ กำจัดบาป กำจัดอกุศล กำจัดความชั่วที่เกิดขึ้นแล้วให้หมดสิ้นไป จากจิตใจ 3. ภาวนาปธาน เพียรให้กุศลเกิดขึ้นในสันดาน การตั้งใจสร้างคุณความดีคือ ทานมัย สีลมัย ภาวนามัย เป็นต้น ที่ยังไม่มี ให้มีขึ้น ที่มีอยู่แล้ว ให้เจริญยิ่งขึ้น 4. อนุรักขนาปธาน เพียรรักษากุศลที่เกิดแล้วไม่ให้เสื่อม คือ การตั้งใจรักษาความดี หรือรักษา บุญกุศลที่มีอยู่แล้วไม่ให้เสื่อม ไม่ละทิ้งความดี ทำให้มั่นคงยิ่งขึ้นไป เหมือนเกลือรักษาความเค็ม และไม่ให้ ความชั่วเข้ามาแทนที่ ความเพียร 4 อย่างนี้ เป็นความเพียรชอบ ควรประกอบให้มีในตน ฯ บทที่ 4 ก า ร ท ห น้ า ที่ กัลยาณมิตร ต่อตนเอง DOU 55