นิวรณ์และจิตประภัสสร : หน้า 14/111

คำว่า “จิตผุดผ่องหรือประภัสสร” คือ จิตที่ปราศจากอาคันตุกกิเลส (กิเลสที่จรมา) ในที่นี้ จะ มุ่งหมายถึงปลอดจากนิวรณ์ 5 อันเป็นกิเลสอย่างกลาง แต่ไม่ได้หมายถึงปราศจากกิเลสโดยประการทั้งปวง เพราะถ้าจิตของเราปราศจากกิเลสทั้งปวงแล้ว เราทุกคนก็ไม่จำเป็นต้องชำระกิเลสอีก เพราะจิตหมดจาก กิเลสแล้ว แต่ที่คนเราต้องชำระกิเลสอยู่อีก ก็เพราะจิตยังมีอาคันตุกกิเลสจรเข้ามา ทำให้จิตที่ประภัสสร นั้นเศร้าหมองไป หรือจิตประภัสสรนั้น ยังมีอนุสัยกิเลสนอนเนื่องอยู่ยังไม่บริสุทธิ์สิ้นเชิงนั่นเอง การที่พูดถึงกิเลสขั้นกลางที่เรียกว่า “นิวรณ์” ก็เพราะกิเลสนี้เป็นตัวกันจิตที่สำคัญ อันเป็น อุปสรรคต่อการบำเพ็ญสมาธิ เราจึงควรมุ่งศึกษาให้เข้าใจชัด เพื่อมุ่งบำเพ็ญสมาธิพัฒนาจิตของตน ถ้า เราได้รู้จักหน้าตาของกิเลสเหล่านี้ดีแล้ว จะได้มีโอกาสกำจัดได้ง่าย เหมือนกับตำรวจที่จะต้องรู้จักชื่อและ หน้าตาของผู้ร้ายเสียก่อน จึงจะจับผู้ร้ายได้ง่าย หากไม่รู้จักหน้าตาหรือประวัติของผู้ร้าย ก็ยากที่จะจับ ผู้ร้ายนั้นได้ หรือเหมือนกับนายแพทย์ผู้ฉลาด จะต้องตรวจให้รู้จักถึงต้นเหตุของการเจ็บป่วยเสียก่อนจึงจะ รักษาโรคนั้นได้ ผู้ฝึกสมาธิก็เหมือนกัน จะต้องศึกษาให้รู้จักหน้าตาของกิเลสอย่างกลางที่ทำจิตของตนให้ มัวหมองเสียก่อน จึงจะมีโอกาสกำจัดได้ง่าย หรือได้บ้างในบางคราว หรือสามารถกำจัดได้หมดตามความ สามารถของแต่ละท่าน 1.2 นิวรณ์ คืออะไร กิเลสที่จรมาทำจิตของเราให้มัวหมองและกันจิตไม่ให้บรรลุความดีนี้ เรียกว่า “นิวรณ์” นิวรณ์ แปลว่า เครื่องกั้น เครื่องกัน หรือเครื่องขัดขวาง คือ กิเลสที่ปิดกั้นใจไม่ให้บรรลุความดี กัน กั้น หรือขัดขวางไม่ให้ก้าวหน้าในการเจริญภาวนา ทำให้ใจซัดส่าย ไม่ยอมให้ใจรวมหยุดนิ่งเป็นสมาธิ จิตของเรานี้ถ้าถูกนิวรณ์ข้อใดข้อหนึ่งมากั้นเอาไว้แล้ว ก็จะถึงความดี หรือถึงความสงบ ความสุขไม่ได้ เหมือน น้ำซึ่งไหล่บ่าจากภูเขา ทำนบย่อมกั้นน้ำมิให้ไหลบ่าไปตามถนัดฉันใด กิเลสประเภทนิวรณ์นี้ ก็กั้นจิตไม่ให้ บรรลุความดี ไม่ให้เราทำสมาธิได้ผล นอกจากนี้ นิวรณ์ยังกันไม่ให้เราได้รับความสุข แต่กันไว้แล้วทำให้ เราได้รับความทุกข์ เหมือนกับผู้ร้ายที่ปิดถนนไม่ให้รถผ่าน แล้วปล้นเอาทรัพย์สินหรือทำร้ายผู้โดยสาร ฉะนั้น นิวรณ์ มีอยู่ 5 อย่าง คือ 1. กามฉันทะ ความรักใคร่ในทางกาม 2. พยาบาท ความปองร้าย ความอาฆาต 3. ถีนมิทธะ ความท้อแท้และความง่วงซึม 4. อุทธัจจกุกกุจจะ ความฟุ้งซ่านและความรำคาญ 5. วิจิกิจฉา ความสงสัยลังเลใจไม่อาจตัดสินใจได้ในแนวปฏิบัติ บ ท ที่ 1 อุ ป ส ร ร ค ใ น ก า ร ป ฏิ บั ติ ธ ร ร ม DOU 5