กัมมัฏฐานและวิธีปฏิบัติในพระไตรปิฎก : หน้า 13/114

บทที่ 1 กัมมัฏฐานและวิธีปฏิบัติในพระไตรปิฎก ในชุดวิชาสมาธิที่ผ่านมา นักศึกษาได้ศึกษาหลักพื้นฐานของการเจริญสมาธิ ทำให้ทราบแนวทาง ในการปฏิบัติสมาธิในชีวิตประจำวัน และได้ฝึกปฏิบัติกันอย่างจริงจังมาแล้ว สำหรับในบทเรียนนี้ นักศึกษา จะได้ศึกษาเรื่องราวพื้นฐานเกี่ยวกับหลักทฤษฎีของการเจริญสมาธิภาวนา หรือการปฏิบัติกัมมัฏฐานใน พระไตรปิฎก เพื่อทำความเข้าใจในหลักปฏิบัติที่ถูกต้องยิ่งๆ ขึ้นไป 1.1 กัมมัฏฐานคืออะไร คำว่า กัมมัฏฐาน เป็นคำที่ติดปากชาวพุทธมานานแล้ว โดยเฉพาะท่านที่ชอบเข้าวัด ฟังธรรมและศึกษาเรื่องราวเกี่ยวกับการฝึกจิต หลายๆ ท่านเมื่อพูดถึงคำนี้ อาจจะนึกถึงภาพของพระธุดงค์ ที่เคร่งครัดในการปฏิบัติ มีปกติเดินทางไปตามที่ต่างๆ เพื่อแสวงหาที่สงบ และปฏิบัติธรรม หลายท่าน ก็จะนึกถึงภาพของผู้คนที่กำลังหลับตา ในท่านั่งขัดสมาธิ แล้วท่องบ่นคำภาวนาซ้ำๆ หรืออีกหลายๆ อย่าง ที่จะนึกจินตนาการ แต่ส่วนใหญ่ก็จะเข้าใจว่ากัมมัฏฐานเป็นเรื่องของการฝึกสมาธิ เพื่อให้นักศึกษาได้รู้ และเข้าใจในความหมายของคำนี้ได้ถูกต้องมากยิ่งขึ้นจึงจะได้อธิบายขยายความต่อไป 1.1.1 ความหมายของกัมมัฏฐาน คำว่า กัมมัฏฐาน เมื่อแปลโดยรากศัพท์แล้ว หมายถึง ที่ตั้งแห่งการงาน หรือที่ตั้งแห่งการกระทำ คำว่า กัมมัฏฐาน นี้ ในพระไตรปิฎก ใช้เป็นคำกลางๆ ที่หมายถึงทั้งสถานที่ประกอบการงาน หรือแหล่งแห่งการงาน หรือธุรกิจของผู้ครองเรือนก็ได้ หรือหมายถึงวิธีการเจริญสมาธิก็ได้ ดังที่ปรากฏ ข้อความในสุภสูตร ที่สุภมาณพได้ทูลถามพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในเรื่องผลของฐานะแห่งการงานหรือ การปฏิบัติกิจในหน้าที่ระหว่างของคฤหัสถ์ที่มีการตระเตรียมมากมีกิจที่ต้องทำมาก กับบรรพชิตที่มีการ ตระเตรียมน้อย มีกิจที่ต้องทำน้อย ว่าอย่างไหนจะมีผลมากกว่ากัน พระพุทธองค์จึงตรัสตอบว่า หน้า 16 1 ราชบัณฑิตยสถาน พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542, (กรุงเทพฯ : นานมีบุ๊คส์พับลิเคชั่นส์), 2546 4 DOU สมาธิ 5 ห ลั ก ส ม ก วิ ปั ส ส น า กั ม ม ฏ ฐ า น