พุทธิจริตและกัมมัฏฐานในหลักสมาธิ : หน้า 111/114

จ. จาคานุสติ ระลึกถึงทานที่ตนได้บริจาค พิจารณาคุณธรรมคือ ความเผื่อแผ่เสียสละที่มีในตน เป็นอารมณ์ 5.5.5. พุทธิจริต คนมีปัญญาเฉลียวฉลาด คิดอะไรเป็นเหตุเป็นผล และมีปฏิภานไหวพริบดี ท่านให้เจริญ กัมมัฏฐาน 4 อย่าง คือ มรณานุสติ อุปสมานุสติ อาหาเรปฏิกูลสัญญา จตุธาตุววัฏฐาน ก. มรณานุสติ คือ การระลึกถึงความตาย ความแตกดับของสังขารเป็นอารมณ์ ข. อุปสมานุสติ คือ การระลึกถึงธรรมเป็นที่สงบคือพระนิพพาน พิจารณาคุณของพระนิพพาน อันเป็นที่หายร้อน ดับกิเลส ปราศจากทุกข์ เป็นอารมณ์ กองธาตุ ค. อาหาเรปฏิกูลสัญญา การพิจารณาความเป็นปฏิกูลของอาหาร ง. จตุธาตุววัตถาน การพิจารณาธาตุทั้ง 4 ที่ปรากฏในร่างกาย จนกระทั่งเห็นเป็นแต่เพียง โดยปราศจากความจำาว่าเป็น ชาย หญิง สัตว์ บุคคล เรา เขา กัมมัฏฐานที่เหมาะกับจริตทั้ง 6 ท่านจัดเป็นหมวดไว้ 5 หมวด รวมกัมมัฏฐานที่เหมาะสมกับจริต โดยเฉพาะจริตนั้นๆ รวมได้ 30 อย่าง หรือ 30 กอง กัมมัฏฐานทั้งหมดมี 40 กอง ที่เหลืออีก 10 กอง เป็นกัมมัฏฐานกลาง คือ กัมมัฏฐานที่เหมาะสมกับทุกจริต กัมมัฏฐานที่เหมาะสมกับทุกจริต เป็นกัมมัฏฐานที่เป็นกลางๆ ไม่ว่าบุคคลนั้นจะหนักไปทางจริตประเภทไหน ก็สามารถเลือกสรร มาปฏิบัติได้อย่างเหมาะสม ประกอบด้วย อรูปกัมมัฏฐาน 4 ภูตกสิณ 4 อาโลกสิณ 1 อากาสกสิณ 1 รวมเป็น 10 อย่าง ก. อรูปกัมมัฏฐาน 4 คือ การเอาอารมณ์ที่ไม่มีรูปมาเป็นที่ตั้งแห่งการทำงานของใจ ประกอบด้วย 1. อากาสานัญจายตนะ กำหนดช่องว่างอันหาที่สุดมิได้ ซึ่งเกิดจากการเพิกกลิ่นออกไป เป็นอารมณ์ 2. วิญญาณัญจายตนะ กำหนดวิญญาณหาที่สุดไม่ได้ คือ เลิกกำหนดที่ว่าง เลยไปกำหนด วิญญาณที่แผ่ไปสู่ที่ว่างแทนเป็นอารมณ์ 3. อากิญจัญญายตนะ กำหนดภาวะไม่มีอะไรเลย คือ เลิกกำหนดวิญญาณเป็นอารมณ์ เลยไปกำหนดความไม่มีอะไรเลยเป็นอารมณ์ 4. เนวสัญญานาสัญญายตนะ เข้าถึงภาวะมีสัญญาก็ไม่ใช่ ไม่มีสัญญาก็ไม่ใช่ เลิกกำหนด แม้แต่ภาวะไม่มีอะไรเลยเป็นอารมณ์ 102 DOU สมาธิ 5 ห ลั ก ส ม ก วิ ปั ส ส น า กั ม ม ฏ ฐ า น