ข้อความต้นฉบับในหน้า
“เสยฺยถาปิ มาณว กสิเยว กมฺมฏฺฐานํ มหตุถ์ มหากิจจ์ มหาธิกรณ์
มหาสมารมภ์ สมฺปชฺชมาน มหาผลํ โหติ เอวเมว โข มาณว ฆราวาสกมฺมฏฺฐานํ
มหตุถ์ มหากิจจ์ มหาธิกรณ์ มหาสมารมภ์ สมฺปชฺชมาน...”
“ดูก่อนมาณพ เปรียบเหมือนฐานะคือกสิกรรม ที่มีความต้องการมาก
มีกิจมาก มีอธิกรณ์มาก มีความเริ่มมาก เมื่อวิบัติ ย่อมมีผลน้อยฉันใด ฐานะ
แห่งการงานของฆราวาสก็ฉันนั้นเหมือนกัน ที่มีความต้องการมากมีกิจมาก
มีอธิกรณ์มาก มีการเริ่มมาก เมื่อวิบัติ ย่อมมีผลน้อย ฐานะคือ กสิกรรมนั่นแล
ที่มีความต้องการมาก มีกิจมาก มีอธิกรณ์มาก มีการเริ่มมาก เมื่อเป็นสมบัติ ย่อม
มีผลมาก ฉันใด ฐานะแห่งการงานของฆราวาสก็ฉันนั้นเหมือนกัน ที่มีความ
ต้องการมาก มีกิจมาก มีอธิกรณ์มาก มีการเริ่มมาก เมื่อเป็นสมบัติ ย่อมมีผล
มาก การงานคือการค้าขาย ที่มีความต้องการน้อย มีกิจน้อย มีอธิกรณ์น้อย
มีการเริ่มน้อย เมื่อวิบัติ ย่อมมีผลน้อย ฉันใด ฐานะแห่งการงานฝ่ายบรรพชา
ก็ฉันนั้นเหมือนกัน ที่มีความต้องการน้อย มีกิจน้อย มีอธิกรณ์น้อย มีการเริ่มน้อย
เมื่อวิบัติ ย่อมมีผลน้อย ฐานะแห่งการงานคือการค้าขายนั่นแล ที่มีความ
ต้องการน้อย มีกิจน้อย มีอธิกรณ์น้อย มีการเริ่มน้อย เมื่อเป็นสมบัติ
ย่อมมีผลมาก ฉันใด ฐานะแห่งการงานฝ่ายบรรพชาก็ฉันนั้นเหมือนกัน ที่มี
ความต้องการน้อย มีกิจน้อย มีอธิกรณ์น้อยมีการเริ่มน้อย เมื่อเป็นสมบัติ ย่อม
มีผลมาก”2
คำว่า กัมมัฏฐาน ในพระสูตรนี้ จึงหมายถึงการดำเนินงานในหน้าที่หรือการประกอบอาชีพ
ของคฤหัสถ์และบรรพชิต คำนี้ในฝ่ายคฤหัสถ์สามารถใช้ในความหมายของการประกอบอาชีพทั่วไปได้
ถ้าใช้กับฝ่ายบรรพชิตมีความหมายกว้างครอบคลุมถึงกิจวัตรทุกประเภทที่บรรพชิตควรปฏิบัติ ตลอดถึง
การบำเพ็ญเพียรทางจิตเพื่อละกิเลสด้วย
1.1.2 ความหมายของกัมมัฏฐานในอรรถกถา
สำหรับความหมายของคำว่า กัมมัฏฐาน ที่มีความแคบลงและเราคุ้นเคยกันว่า หมายถึง
การอบรมจิต หรือเป็นการเจริญสมาธินั้น เป็นคำรุ่นหลังที่พระอรรถกถาจารย์ชาวพุทธใช้กัน โดยเฉพาะ
พระพุทธโฆษาจารย์หรือพระพุทธโฆสะ ผู้รจนาคัมภีร์วิสุทธิมรรค ซึ่งเป็นคัมภีร์ที่อธิบายเรื่องศีล สมาธิ
1 มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์ เล่ม 13 หน้า 652
สุภสูตร, มัชฌิมนิกาย มัชฌิมปัณณาสก์, เล่ม 21 ข้อ 713 หน้า 430
บ ท ที่ 1 กั ม ม ฏ ฐ า น และ วิธี ป ฏิ บั ติ ใน พระไตรปิฎก DOU 5