สมถะและวิปัสสนากัมมัฏฐานในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา : หน้า 39/114

บทที่ 2 สมถะและวิปัสสนากัมมัฏฐานในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา ดังได้กล่าวไว้แล้วในบทที่ 1 ว่า กัมมัฏฐานเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับการฝึกอบรมจิต เพื่อพัฒนา จิตใจให้สูงส่งขึ้น และกัมมัฏฐานนั้นเมื่อจัดแบ่งออกเป็นประเภทได้ 2 ประเภทคือ สมถกัมมัฏฐานและ วิปัสสนากัมมัฏฐาน ในบทเรียนนี้จะได้ศึกษาเกี่ยวกับหลักปฏิบัติที่ว่าด้วยสมถะและวิปัสสนากัมมัฏฐาน ที่พบได้ในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาว่าเป็นอย่างไร 2.1 สมถกัมมัฏฐาน สมถกัมมัฏฐานเป็นการฝึกปฏิบัติขั้นต้นในการฝึกจิต มีลักษณะและวิธีการเป็นอย่างไร มีผลที่ เกิดขึ้นเป็นอย่างไร เพื่อความเข้าใจที่แจ่มแจ้งยิ่งขึ้น จะได้ศึกษากันต่อไปดังนี้ 2.1.1 ความหมายของสมถกัมมัฏฐาน สมถะ หมายถึง ความตั้งอยู่แห่งจิต ความดำรงอยู่แห่งจิต ความมั่นอยู่แห่งจิต ความไม่ส่ายไป แห่งจิต ความไม่ฟุ้งซ่านแห่งจิต ภาวะที่จิตไม่ส่ายไป ความสงบ สมาธินทรีย์หรืออินทรีย์คือสมาธิ สมาธิพละ สัมมาสมาธิ สมถะ คือ คุณธรรมอันระงับกิเลสหรือธรรมหยาบอย่างอื่นมีวิตก เป็นต้น หมายถึงสมาธิที่ เรียกว่า เอกัคคตา สมถกัมมัฏฐาน คือ อุบายหรือวิธีการที่ทำให้จิตสงบระงับจากกิเลส เครื่องเศร้าหมองเร่าร้อน ทั้งหลายจนจิตไม่มีอาการดิ้นรน ไม่กระสับกระส่าย ตลอดเวลาที่กิเลสเหล่านั้นสงบระงับอยู่ เมื่อกล่าวโดยสรุปแล้ว สมถกัมมัฏฐาน คือ วิธีการฝึกจิตเพื่อทำให้จิตสงบตั้งมั่นเป็นสมาธิ 1 3 พระอภิธรรมปิฎก ธรรมสังคณี, มก. เล่ม 75 ข้อ 30 หน้า 358 * อภิธัมมัตถสังคหะ และปรมัตถทีปนี, พระคันธสาราภิวงศ์ แปล, สำนักพิมพ์ตาลกุด, 2546 หน้า 759 คบธรรม ธัมมานุกรม, พ.อ. ทวิช เปล่งวิทยา 2515 หน้า 524 30 DOU สมาธิ 5 ห ลั ก ส ม ก วิ ปั ส ส น า ก ม ม ฏ ฐ า น