ข้อความต้นฉบับในหน้า
วิปัสสนากัมมัฏฐาน คือ อารมณ์อันเป็นที่ตั้งแห่งการงานทางใจที่จะให้เห็นแจ้งในนามรูป เห็นแจ้ง
ในไตรลักษณ์ เห็นแจ้งในอริยสัจ และเห็นแจ้งในมรรค ผล และนิพพาน
วิปัสสนากัมมัฏฐาน เป็นอุบายในการให้เกิดเรื่องปัญญา อันเป็นไปเพื่อความบริสุทธิ์ หมดจดโดย
ส่วนเดียว และเป็นทางสายเอกเพื่อการบรรลุมรรค ผล นิพพาน
วิปัสสนากัมมัฏฐานมีเฉพาะในพระพุทธศาสนา ถ้าหากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่บังเกิดขึ้นในโลก
วิปัสสนากัมมัฏฐานก็จะไม่ปรากฏ ซึ่งแตกต่างจากสมถกัมมัฏฐาน ซึ่งแม้พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะยังไม่เกิดขึ้น
ก็มีการปฏิบัติกันอยู่ก่อนแล้ว อย่างเช่น อาจารย์อาฬารดาบส และอุทกดาบส ผู้เจริญกัมมัฏฐานจนได้
อรูปฌาน 3 และอรูปฌาน 4 และสั่งสอนให้เจ้าชายสิทธัตถะได้ปฏิบัติและบรรลุตาม แต่เจ้าชายสิทธัตถะ
ก็พบว่ายังไม่ใช่ทางหลุดพ้นจากทุกข์ที่แท้จริง
2.2.2 อารมณ์ของวิปัสสนากัมมัฏฐาน
เนื่องจากเป็นกัมมัฏฐานที่ทำให้ผู้เจริญเห็นความไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และไม่ใช่ตัวตนประจักษ์
ดังนั้น อารมณ์ของวิปัสสนา จึงต้องมีการเกิดขึ้นและดับไป และตกอยู่ในอำนาจของไตรลักษณ์ ในคัมภีร์
วิสุทธิมรรค ได้จัดอารมณ์ของวิปัสสนากัมมัฏฐาน จำแนกออกเป็น 6 อย่าง ได้แก่ ขันธ์ 5 อายตนะ 12
ธาตุ 18 อินทรีย์ 22 อริยสัจ 4 ปฏิจจสมุปบาท
2.2.3 ผลของวิปัสสนากัมมัฏฐาน
การทำวิปัสสนาเป็นวิธีเพื่อให้พบความจริงของชีวิต ทำให้เห็นร่างกายอันประกอบขึ้นด้วยขันธ์ 5
และมีลักษณะไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่ใช่ตัวตน
(1) เห็นไตรลักษณ์
ธรรมดาว่า มนุษย์เราเมื่อยังไม่ได้เจริญวิปัสสนา ย่อมถูกเครื่องปกปิด ปิดบังอยู่ทำให้ไม่เห็น
ความจริงของชีวิตว่าตกอยู่ในกฎไตรลักษณ์ เครื่องปกปิดไตรลักษณ์ท่านกล่าวไว้ในคัมภีร์วิสุทธิมรรคว่า
มี 3 ประการ คือ
1. อนิจจลักษณะไม่ปรากฏ เพราะถูกสันตติปิดบังไว้
2. ทุกขลักษณะไม่ปรากฏ เพราะอิริยาบถปิดบังไว้
3. สันตติไม่ปรากฏ เพราะฝืนสัญญาปิดบังไว้
คบธรรม ธัมมานุกรม, พ.อ. ทวิช เปล่งวิทยา, 2515 หน้า 446
2 พระโฆษาจารย์, วิสุทธิมรรค, กรุงเทพฯ : ธรรมบรรณาคาร, 2466, หน้า 710-711
บทที่ 2 สมถะและวิปัสสนากัมมัฏฐานในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา
DOU 37